Raport komisji norweskiej

Sam dokument w swojej zasadniczej konkluzji nie jest szczególnie odkrywczy, podobnie jak w większości takich tragedii post factum okazuje się że można było jej zapobiec, i wiele niedociągnięć usunąć wcześniej. Nie to jednak zasadniczym problemem. Jest nim sposób oceny i podejmowania decyzji w zakresie zarządzania kryzysowego.

Zobacz także: Reformy a bezpieczeństwo

Już sam fakt powołania komisji, w skład której weszły osoby z doświadczeniem i wiedzą wyniesioną zarówno ze służby policyjnej i wojskowej, zarządzania w przemyśle oraz sektora pozarządowego jak również z obszaru badań naukowych jest interesujący. Wyraźny jest zwłaszcza kontrast z polską praktyką badania spraw kontrowersyjnych, które najczęściej kończą się postępowaniem sądowym albo zamyka się w ramach postępowań wewnętrznych dla danej dziedziny lub służby, czasem jest to przedmiotem prac organów politycznych. Niewiele jest miejsca na wyważoną, możliwie obiektywną, odpolitycznioną i nie skrępowaną rygorami postępowania w sprawie karnej ocenę i dyskusję. W Polsce dyskusja pomiędzy przedstawicielami różnych grup odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa (w szerokim tego słowa znaczeniu) była ograniczona, a polemika często kończy się sporem o naturze ambicjonalnej.

Norweski raport podkreśla, że zasadniczym problemem nie jest to jakie są dostępne zasoby, ale jak są one wykorzystywane i gdzie kierowane. Siły policji zostały określone jako liczne i dobrze przygotowane, które efektywnie poradziły sobie na wyspie – ale dotarły na nią o wiele za późno, między innymi z powodu problemów z transportem lotniczym. Trudno odrzucić analogię z Polską, gdzie w ostatnich kilkunastu latach utworzono wiele jednostek specjalnych, ale często nie dysponują one odpowiednimi środkami transportu i odpowiednim zapleczem szkoleniowym. Nie można także nie zauważyć podobnych zjawisk w innych branżach bezpieczeństwa. Z reguły zasobów – ludzi, pieniędzy, sprzętu, czasu i innych zawsze jest za mało i zawsze na osobach sprawujących funkcje kierownicze spoczywa ciężar takiego ustalenia priorytetów, aby efektywnie wykorzystać to co jest dostępne i zaspokajać te potrzeby, które są najbardziej pilne. Nie jest odpowiedzią przydzielenie zawsze większych zasobów – choćby budżetu – gdyż nie zawsze może to oznaczać zaspokojenie priorytetowych potrzeb, o czym warto pamiętać gdy pada stwierdzenie o ograniczonym budżecie. Jeśli dotychczasowa struktura jest nieefektywna, więcej pieniędzy oznacza tylko ich bardziej nieracjonalne wykorzystanie.

Aby określić priorytety, niezbędna jest ocena ryzyka, i na to autorzy raportu także zwracają uwagę. Działania służb 22 lipca obnażyły braki w tej dziedzinie ale także wykazały które elementy systemu bezpieczeństwa są przygotowane na taką sytuację kryzysową. Szpitale były w stanie przyjąć dużą liczbę poszkodowanych, a były gotowe przyjąć jeszcze więcej ofiar ewentualnych kolejnych ataków gdyż po wydarzeniach w Madrycie i Londynie wdrożono i przećwiczono procedury postępowania. Szkolenie policji w zakresie neutralizacji „aktywnego strzelca” pomogło szybko opanować sytuację na wyspie. Z drugiej strony policyjny system dowodzenia i łączności nie był przygotowany na sytuację o takiej skali. Nie doceniono także zagrożenia jakie może stwarzać pojedynczy sprawca.

Ponownie można dostrzec analogie z sytuacją w Polsce. Wielokrotnie oceny zagrożeń – także te pochodzące ze źródeł oficjalnych, lub dokonywane przez osoby które powinny z racji swojego zawodu posiadać dogłębną wiedzę o bezpieczeństwie państwa miały schematyczny charakter. Percepcja problematyki bezpieczeństwa narodowego często jest przedmiotem ideologizacji, a więc dokonywane w ten sposób oceny nie są obiektywnym opisem, ale manifestacją życzeniowego myślenia osób wygłaszających takie oceny. To zjawisko samo w sobie jest tematem na oddzielny wpis. Nie można jednak nie pamiętać o tym problemie.

Zobacz także: Terrorysta z Polski?

Regularne ćwiczenia również nie dotyczą jednakowo wszystkich służb a można wręcz postawić pytanie jaki procent dużych ćwiczeń w ostatnich latach mógł się odbyć tylko dlatego, że prowadzono je pod hasłem przygotowań do Euro 2012? Można zadać jeszcze więcej takich pytań, spośród którym najważniejsze dotyczy tego, co właściwie się ćwiczy, na jaką skalę i jak poszczególne elementy mają się do potencjalnych zagrożeń. Mimo tego że przez wiele lat szereg służb i jednostek prowadziło i prowadzi aktywne, realistyczne szkolenie, uwzględniające szereg możliwych sytuacji, to jest to tylko wciąż część większej całości, w której znajduje się wiele słabych punktów. Co jakiś czas niestety, punkty te ujawniają się w czasie realnych działań.

To prowadzi do kolejnego punktu, jaki zauważyła norweska komisja, a więc do zdolności implementacji procedur i planów. Policja dysponowała planami działania na wypadek ataku terrorystycznego, które obejmowały między innymi blokady dróg dla uniemożliwienia ucieczki sprawców, ale nie wcielono ich w życie.

Zobacz także: Bezpieczne mistrzostwa - pierwsze podsumowanie

Jest to kolejna analogia z Polską, gdzie szereg efektywnych narzędzi istnieje, ale nie wiadomo czy będzie można ich użyć, ponieważ nie ma takiego obowiązku, a ścieżka decyzyjna jest długa – ze szczególnym uwzględnieniem sił zbrojnych. Także doświadczenia z dużych klęsk żywiołowych i innych sytuacji kryzysowych każą wątpić czy każda osoba zajmująca stanowiska decyzyjne jest w stanie podołać swoim zadaniom i wypełniać obowiązki wynikające z procedur reagowania na sytuacje kryzysowe (tam gdzie takowe są). Jest to poniekąd przesłanka do tego, aby w miarę możliwości każda potencjalna sytuacja i zachowanie było opisane procedurami, co daje szansę, że zostanie wykonane niezbędne minimum obowiązków.

Należy jednak pamiętać, że oznacza to także wyraźny podział odpowiedzialności, od którego nie da się uciec. Raport zawiera dwa istotne punkty opisujące rolę poszczególnych ośrodków decyzyjnych w określaniu priorytetów i kierowaniu działaniami podległych im służb oraz rolę jaką odgrywają w tym poszczególne osoby. To właśnie konkretni ludzie są odpowiedzialni za sprawność systemu, także wówczas gdy podnoszą problem zauważonych przez nich problemów, lub je ignorują. Komisja zauważyła, że w obliczu takiej tragedii społeczeństwo może oczekiwać ukarania kozłów ofiarnych, jednak często to wady systemowe sprawiają że poszczególne osoby popełniają błędy. Stąd też istotne jest utrzymywanie w systemie warunków do doboru właściwych decydentów i dowódców oraz utrzymywanie atmosfery sprzyjającej aktywnemu działaniu i inicjatywie. Ponownie – w Polsce najczęściej zamiast postępowania sprzyjającego długofalowej poprawie sytuacji, szuka się rozwiązań doraźnych, a gdy zdarzy się niepowodzenie, szuka się winnych do postawienia przed sądem. Tak się dzieje zarówno w sferze polityki kadrowej, zaopatrzenia i szkolenia, wreszcie tworzenia prawnych i systemowych ram funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa. Nie jest to sytuacja, która powinna być akceptowana.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!