Narodowy Program Antyterrorystyczny - projekt

Jak można się dowiedzieć z  zasadniczego tekstu programu, będącego załącznikiem do projektu uchwały,ma on cztery cele główne. Jest to poprawa zdolności do zapobiegania wystąpieniu zagrożeń o charakterze terrorystycznym, poprawa przygotowania służb i instytucji na wystąpienie takowych zagrożeń, zwiększenie zdolności do reagowania na pojawiające się zagrożenia i wreszcie „podniesienie skuteczności odtwarzania wykorzystanych sił i środków”.

Na wstępie zauważa się także że problematyczna jest ocena stanu realizacji tych celów. Rozsądnie zauważa się podstawowe mierniki, jak brak zamachów, czy liczba udaremnionych prób ich dokonania nie są jednoznacznymi kryteriami oceny.

Terroryzm jest bowiem zjawiskiem skomplikowanym i wystąpienie bądź brak zamachów zależą od wielu czynników wewnętrznych i międzynarodowych. Zauważa się także, że ocena przygotowania służb państwowych nie może być dokonywana jedynie przez pryzmat wykrytych i udaremnionych prób ataku,gdyż ocenie musi podlegać także sprawność reakcji. Ocenia się także że sama liczba odbytych ćwiczeń nie jest także dogodnym miernikiem.

Jedyną adekwatną metodą oceny są w tym momencie analizy jakościowe, dotyczące wdrażania poszczególnych elementów Programu. Trzeba jednak zauważyć że taka analiza jest stosunkowo trudna i może sprawiać rozliczne problemy przy weryfikacji faktycznego stanu przygotowania służb.

Jedną z pierwszych i najważniejszych części Programu jest diagnoza zjawiska terroryzmu według stanu na koniec roku 2013. W wymiarze krajowym zauważa się, że terytorium Polski postrzegane jest przez międzynarodowe organizacje terrorystyczne i „osoby z krajów podwyższonego ryzyka” wciąż jako „cel rezerwowy. Stwierdza się także, że nie odnotowano sygnałów o zagrożeniu ze strony rodzimych organizacji radykalnych.

Zauważa się jednak problem „samotnych wilków” a więc samotnie działających sprawców, którzy mogą ulec radykalizacji pod wpływem propagandy terrorystycznej dostępnej w Internecie lub osobistych kontaktów z innymi osobami o radykalnych przekonaniach.
Ocenia się także że może wystąpić zagrożenie wykorzystania terytorium Polski jako zaplecza logistycznego lub kraju tranzytowego na użytek ataków wymierzonych w inne państwa. Możliwe jest także dokonanie na terytorium Polski zamachów wymierzonych w obywateli innych państw i ważnych dla tych osób obiektów jak miejsca kultu, placówki kulturalne czy przedstawicielstwa dyplomatyczne.

Autorzy Programu zwracają także uwagę na inne problemy, w tym wykorzystanie sieci komputerowych w celach terrorystycznych oraz potencjalnie wzajemne przenikanie się działalności terrorystycznej i przestępczości zorganizowanej.

W odrębnym podpunkcie analizowany jest , choć dość ogólnie problem zagrożenia dla polskich obywateli poza granicami Polski. Zwraca się tam szczególną uwagę za zagrożenie atakami wymierzonymi w polskich żołnierzy (zwłaszcza w Afganistanie) oraz dyplomatów, dziennikarzy, turystów i inne osoby przebywające z różnych powodów w obszarach podwyższonego ryzyka.

Przedstawiona diagnoza ma , mimo swojej ogólności, generalnie poprawny charakter i w większości zgodna jest z opisywanymi w innych źródłach trendami w zjawisku terroryzmu. Wypada jednak odnotować, że użyte określenia mają bardzo ogólny charakter, wręcz jakby twórcy dokumentu obawiali się skutków jednoznacznego wskazania poszczególnych nurtów ideologicznych, choć są one od dawna dobrze opisane w powszechnie dostępnych źródłach.

Wątpliwości musi także budzić ocena zagrożenia użyciem broni masowego rażenia. W dokumencie można bowiem przeczytać że „organizacje terrorystyczne starają się uzyskać dostęp do substancji i materiałów, które użyte w zamachu zapewniłyby jak największą siłę rażenia i spowodowałyby jak najdotkliwsze straty.”. Jest to ocena sprzeczna faktami, gdyż po broń o szczególnie dużej sile rażenia usiłują sięgać tylko nieliczne organizacje terrorystyczne, niemal wyłącznie zaliczające się do nurtu terroryzmu religijnego, a sensem każdego zamachu terrorystycznego nie jest zadawanie strat, ale uzyskanie efektu psychologicznego co czasem może oznaczać szczególnie dotkliwe straty.

Dokument opisuje także podstawowe kategorie zdarzeń o charakterze terrorystycznym. W tym punkcie ocenia się ze potencjalnymi celami zamachów są w szczególności takie obiekty jak infrastruktura transportowej, energetyczna, obiekty sportowe i centra handlowe, siedziby władz państwowych i obiekty związane z obronnością kraju, obiekty o znaczeniu kulturowym.

Niestety, jest to analiza niepełna, po raz kolejny wyraźnie inspirowana przede wszystkim jednym nurtem terroryzmu, a więc ponownie atakami motywowanymi religijnie. Utożsamia się spektakularność ataku z rozmiarem strat, zarówno bezpośrednich jak i pośrednich, co nie jest tak prostą zależnością w świetle wiedzy o zjawisku.

Wyróżnia się także łącznie dziewiętnaście możliwych rodzajów ataku, w rozumieniu taktyki działania sprawców. Jest to niestety wykaz prowizoryczny, będący najwyraźniej kompilacją z innych dokumentów lub aktów prawnych. Są tam uwidocznione między innymi takie kategorie jak „zamach z użyciem broni palnej” czy „zamach z użyciem urządzenia wybuchowego”, co jest dość oczywiste. Jednak uwidoczniono takie kategorie jak „zamach na zdrowie, życie lub wolność osób podlegających ochronie Biura Ochrony Rządu”i „zamach na obiekt stanowiący element, instalację lub urządzenie infrastruktury krytycznej”. Jak miały by zostać dokonane inaczej niż przy pomocy broni palnej, bomb czy innych narzędzi, co uzasadniało by ich tak szczególne wyróżnienie – nie zostało objaśnione.

Tymczasem w przypadku zjawiska terroryzmu same sposoby działania sprawców sprowadzają się do kilku podstawowych taktyk – takich jak zamachy bombowe, czy sytuacje zakładnicze – i taki podział pozwala na określenie sposobów przeciwdziałania i reagowania służb państwowych. Kryterium formalnego statusu celu ma tu znaczenie drugorzędne – choć można zrozumieć że dla administracji państwowej, formalne kryteria mogą mieć znaczenie decydujące.

Lwią po względem objętości częścią dokumentu jest „diagnoza stanu systemu antyterrorystycznego Rzeczpospolitej Polskiej”. Niestety, ta „diagnoza” jest raczej deskrypcją systemu w dodatku powstałą w sposób najprostszy z możliwych, poprzez kompilację istniejących zapisów z aktów prawnych i ogólny opis kompetencji poszczególnych podmiotów – od Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policji czy Straży Granicznej po Żandarmerię Wojskową, Polską Agencję Atomistyki i Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa.

Skutkiem tego, nie ma w dokumencie oceny faktycznych zdolności poszczególnych służb. Przykładowo, mimo że szereg służb w Polsce posiada jednostki specjalne, w różnym stopniu wyszkolone i wyposażone do walki z terrorystami, w „diagnozie” wzmiankowane są tylko – i to bez wymieniania nazwy – jednostki specjalne Policji. Nie określa się więc jak obecnie postrzega się choćby rolę Jednostki Wojskowej GROM czy jednostek specjalnych Straży Granicznej. Nie ma także, nawet bardzo ogólnej oceny stopnia przygotowania poszczególnych służb do realizacji zadań o których mowa w Projekcie.

Podpunkt zatytułowany „wyzwania dla systemu antyterrorystycznego RP” również pozostaje w sferze ogólnikowych sformułowań, gdzie obficie używane są słowa w rodzaju „wzmocnienie” „usprawnienie” „poprawa”, ale nie ma – poza wzmiankami o atakach z użyciem broni masowego rażenia i cyberterroryźmie – śladu po próbie oceny wyzwań w związku z możliwymi przyszłymi trendami w zjawisku terroryzmu. Nie ma zresztą w omawianym dokumencie żadnego punktu który można by uznać za prognozę dającą podstawy do planowania określonych działań.

Same działania określone w załączniku 1 do Narodowego Programu Antyterrorystycznego składają się z trzydziestu jeden zadań o bardzo różnym charakterze, od działalności profilaktycznej i sporządzenia programów edukacyjnych (cel numer 1 ) poprzez prowadzenie „wielopodmiotowych ćwiczeń antyterrorystycznych” (cel numer 19) po „Stworzenie prawnych podstaw przenoszenia funkcjonariuszy i żołnierzy między resortem spraw wewnętrznych i obrony narodowej." (cel numer 31).

Jednostek specjalnych dotyczy kilka punktów. Cel numer 14 to „zoptymalizowanie systemu zabezpieczenia antyterrorystycznego” w skład którego ma wchodzić centralna jednostka Policji (co ewidentnie oznacza Biuro Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji) oraz „terenowe policyjne komórki interwencyjne”.

Cokolwiek chcieli przekazać autorzy tego punktu, jest niejasne. Można domyślać się że chodzi o obecne Samodzielne Pododdziały Antyterrorystyczne oraz Sekcje Antyterrorystyczne, aczkolwiek samo sformułowanie „interwencyjne” dotyczy w Policji jednak innych struktur, mianowicie zwykłych komórek prewencji niższego szczebla. Pomijając jednak meandry nazewnictwa, można odczytywać ten punkt jako kolejną zapowiedź reformy jednostek antyterrorystycznych Policji polegającej na wzmocnieniu jednostki centralnej i zmiany statusu jednostek komend wojewódzkich.

Ten sam punkt mówi także o „doprecyzowaniu uprawnień funkcjonariuszy realizujących zadania w tym zakresie”. Nie jest jednak jasne, czy chodzi o wewnętrzne regulacje policyjne czy na przykład kwestie użycia broni palnej przez funkcjonariuszy, czy być może kwestie uprawnień płacowych i emerytalnych.

Równie ogólny jest także cel numer 16 który zakłada "dostosowanie do potrzeb wyposażenia oraz taktyki działania" i znów mowa to o centralnej jednostce kontrterrorystycznej Policji i jednostkach terenowych. Można się domyślać że być może będą miały miejsce zakupy nowego wyposażenia...ale sformułowanie „dostosowanie do potrzeb” może być interpretowane bardzo rozmaicie.

Podobnie bardzo ogólny jest cel numer 18 zakładający doposażenie sprzętowe jednostek „odpowiedzialnych za fizyczne zwalczanie terroryzmu”. Sens ogólny jest oczywisty, nie wiadomo jednak co właściwie miało by zostać nabyte.

Oczywiście trudno wymagać pełnej jawności w zakresie zamierzeń w obszarze bezpieczeństwa państwa. Jednak nie są żadną tajemnicą dla osób choćby pobieżnie zorientowanych w tematyce terroryzmu, potrzeby i problemy polskich jednostek specjalnych, zwłaszcza policyjnych jednostek antyterrorystycznych. Trzeba przy tym pamiętać, że w innych państwach – zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii – strategiczne dokumenty dotyczące bezpieczeństwa często zawierają precyzyjne założenia dotyczące struktur służb ich wyposażenia i szkolenia.

Łączna suma przewidzianych w programie środków finansowych to 15, 5 miliona złotych, z czego 10 milionów przeznaczone jest na wydatki majątkowe. Nie są to duże sumy, zwłaszcza rozłożone na okres czterech lat.

Pojawia się więc pytanie, czy będący w fazie projektu Program może być znaczącym czynnikiem pozwalającym na modernizację polskiego systemu przeciwterrorystycznego? Należy niestety wyrazić opinię sceptyczną. Jest to dokument bardzo ogólny, traktujący wiele problemów wyrywkowo, inne pomijając. Niestety, można obawiać się ze system przeciwterrorystyczny w Polsce będzie wciąż modernizowany wyrywkowo, pod presją różnych chwilowo występujących czynników o różnej, wewnętrznej i zewnętrznej naturze.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!