Euro, rzecznik i karabinki

Samo wystąpienie jest dostępne na stronie internetowej RPO i nie ma potrzeby go w tym miejscu przytaczać . Także dlatego, że niestety – obraz jaki wyłania się z rzeczonego pisma, nie jest zaskoczeniem dla osób mających do czynienia z tą tematyką.

Problemy jakie co jakiś czas dają o sobie znać, często są nierozwiązane od wielu lat. Wystarczy przywołać jedną z najbardziej widocznych spraw, jaką jest uzbrojenie i wyposażenie. Jeśli spojrzeć na zdjęcia policyjnych antyterrorystów pochodzące z lat dziewięćdziesiątych, i porównać je z tym, czym dysponowali ich koledzy po fachu w państwach zachodnich. Do dziś wiele elementów wyposażenia, które są powszechnie używane w jednostkach kontrterrorystycznych lub taktycznych za granicą, w Polsce albo nie ma albo zakupione zostały w niewielkiej liczbie. Są jednostki, takie jak GROM czy BOA, które dorównują swoim zagranicznym odpowiednikom – także sprzętowo. Są takie, w których nie ma wielu podstawowych narzędzi pracy ani zaplecza szkoleniowego.

Problemem zasadniczym nie jest tutaj wyłożenie z budżetu państwa pieniędzy na sprzęt, szkolenia, pensje czy etaty. Paradoksalnie, zwłaszcza w przypadku jednostek specjalnych, pieniądze – choć mogą wydawać się spore, jeśli porównać je z przeciętną pensją – nie są problemem. Kupno nawet kilkuset karabinków czy kamizelek w porównaniu z wydatkami państwa jako takiego nie jest problemem nie do przezwyciężenia. Problemem jest sposób dystrybucji tych środków.

Z perspektywy ostatnich dwudziestu lat, można powiedzieć że mieliśmy szczęście. Po prostu. Nie dotknęła nas przestępczość zorganizowana na taką skalę jak we Włoszech, Kolumbii czy Meksyku. Nie pojawiło się zagrożenie terrorystyczne o poziomie porównywalnym z Norwegią, Holandią, Niemcami, Francją, Hiszpanią, o Wielkiej Brytanii nie mówiąc. Zdarzali się i zdarzają przestępcy szczególnie niebezpieczni czy zdeterminowani, zdarzały się zaskakujące dla służb mundurowych sytuacje kryzysowe. Jednak – na szczęście – ominęły nas takie zdarzenia jak lądowanie dużego, porwanego terrorystów samolotu (jak w Marsylii), opanowanie teatru (Dubrowka) czy zamach bombowy o takiej skali jak w roku 2003 w Madrycie.

Przez długie lata decydenci w Policji i innych służbach traktowali potrzeby większości jednostek specjalnych jako drugorzędne. Dopiero zaangażowanie Polski w działania koalicji antyterrorystycznej i wydarzenia w Magdalence uruchomiły proces modernizacji. Modernizacji, niestety częściowej i nie zawsze racjonalnej, czasem niemal oderwanej od kontekstu jakim jest bezpieczeństwo państwa jako system. Nie jest sztuką kupić broń z najwyższej półki, tylko po to aby natrafić na wąskie gardło w postaci deficytu strzelnic. Nie jest problemem utworzyć nowe etaty czy podnieść pensje, problemem jest dokonanie selekcji kadr, zapewnienie im stabilnych warunków służby i perspektyw rozwoju zawodowego. Tymczasem, co sygnalizowane jest od wielu lat, problem choćby zagospodarowania odchodzących ze służby żołnierzy i funkcjonariuszy nie doczekał się rozwiązania systemowego. Na razie problem częściowo rozwiązuje wolny rynek.

Niestety, zamiast tworzyć rozwiązania systemowe, dominuje podejście nastawione na doraźne efekty. Od czasu gdy terroryzm stał się modny, w Polsce szerzy się fetysz kamizelki taktycznej, kominiarki i kabury udowej. Tworzone są coraz to nowe grupy specjalne, a istniejące są reformowane. Ile z nich jest faktycznie potrzebnych i ile ma możliwości prowadzenia szkolenia na adekwatnym poziomie? Nie wiadomo.

Nie istnieją w Polsce jednoznaczne ramy systemowe które określają choćby podstawowe zasady użycia sił specjalnych en bloc w sytuacji kryzysowej. Istnieją protezy prawne i liczne luki. Do dziś – mimo że jednostki antyterrorystyczne Policji istnieją w Polsce od roku 1976, nie ma uregulowanej w prawie procedury użycia strzelców wyborowych. Odpowiedzialność za podejmowanie decyzji, zwłaszcza ryzykownych, rozmywa się i dotyczy to całej sfery zarządzania kryzysowego. Gdy wszystko idzie dobrze, ojców sukcesu jest wielu, i spierają się o uznanie. W razie porażki, odpowiedzialnego często wskazać jest trudno, albo od podjęcia decyzji się czasem wręcz ucieka, być może w myśl założenia, że skoro nic się nie robi – nie popełnia się błędów.

Obserwując postęp jaki dokonuje się w antyterroryźmie nie można zadać kolejnych pytań, o całość systemu bezpieczeństwa państwa. Można mieć wątpliwości czy efektywnie można działać w sytuacji kryzysowej z flotą lotnictwa policyjnego zdominowaną przez leciwe Mi-2 i doraźnie łataną używanymi śmigłowcami? Co z tego, że w niektórych jednostkach uzbrojenie i wyszkolenie strzeleckie stoi na wysokim poziomie, podczas gdy przeciętny funkcjonariusz, który z reguły jest pierwszy na miejscu incydentu a czasem (choćby w przypadku „aktywnego strzelca”) jego zachowanie może być decydujące, odwiedza strzelnicę kilka razy w roku?

Dochodzenia i kontrole po katastrofie smoleńskiej obnażyły szereg wad i nieprawidłowości dotyczących transportu i ochrony ważnych osób. Nie każda z nich miała bezpośredni wpływ na przebieg feralnego lotu, ale świadczą negatywnie o tej części systemu bezpieczeństwa państwa.

Udany zamach podczas Euro 2012, abstrahując od jego prawdopodobieństwa, spowoduje że Policja oraz inne służby znajdą się pod jeszcze silniejszą lupą zarówno państwowych organów kontrolnych jak i mediów. Każde niedociągnięcie i nieprawidłowość będą prawdopodobnie wyciągnięte na światło dzienne. Jeśli zaś Euro przebiegnie bezpiecznie, będzie to nie tylko sukces polityczny, ale także otwarcie drzwi do organizacji kolejnych, podobnych imprez, które będą się wiązać także z zagrożeniem terrorystycznym.

Ponieważ kluczem do bezpieczeństwa zawsze były i są rozwiązania systemowe, tak należy postrzegać konsekwencje każdego sukcesu lub porażki. W przypadku problemów, nie wystarczy wprowadzenie nowych rozwiązań regulacji lub wyrzucenie kilku ludzi ze służby. Należy dążyć do tego aby istniejące zasady były przestrzegane a struktury ulepszane. Nie jest to możliwe jeśli system bezpieczeństwa państwa będzie zdominowany przez schematyczne myślenie, nie uwzględniające złożoności współczesnych zagrożeń oraz metod ich zwalczania.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!