SON

Zobacz także: Jednostka specjalna SON (Skupina operativního nasazení Celní správy)

Podobnie jak polska, czeska służba celna odpowiada za dozór celny towarów nie tylko w samych Czechach, ale i w ramach jednolitego obszaru celnego Unii Europejskiej, a w związku z tym do jej zadań należy m.in. zapobieganie, wykrywanie i ściganie sprawców przestępstw związanych z przywozem, tranzytem i wywozem towarów, w tym objętych ograniczeniami lub zakazami, to jest w szczególności takich jak: odpady szkodliwe, substancje chemiczne, materiały jądrowe i promieniotwórcze, środki odurzające i substancje psychotropowe oraz broń, amunicja, materiały wybuchowe i technologie objęte kontrolą międzynarodową. Kontrola obrotu towarowego z zagranicą, zwalczanie przemytu i oszustw celnych nigdy nie było łatwe, a stało się jeszcze trudniejsze w ostatnich latach, gdy tym, przynoszącym często olbrzymie dochody, procederem zajęły się zorganizowane grupy przestępcze o międzynarodowych powiązaniach. Gdy gra idzie o wielkie stawki, przestępcy wykazują dużą determinację w ochronie swych nielegalnych źródeł dochodów i przeciwdziałaniu utracie towaru.

Interwencje wobec tych kryminalnych organizacji stanowią więc poważne wyzwanie, któremu nie zawsze mogą podołać zwykli funkcjonariusze administracji celnej. Jeśli wziąć pod uwagę, że celnicy nie zawsze mogą skorzystać z natychmiastowej lub długotrwałej pomocy policji, a mieli do czynienia także z najgroźniejszymi przypadkami przemytu narkotyków, broni i materiałów rozszczepialnych, staje się oczywiste, że konieczne stało się znalezienie szybkiego rozwiązania w ramach własnej służby.

Czeska administracja celna posiadała pełne kompetencje do rozpoznawania i wykrywania przestępstw, ale brakowało ostatniego, wykwalifkowanego elementu, koniecznego przede wszystkim podczas realizacji końcowej fazy operacji – przygotowanego adekwatnie do pojawiających się wówczas zagrożeń.

W związku ze wzrostem liczby niebezpiecznych sytuacji podczas takich działań, związanych z zatrzymywaniem nielegalnych towarów i niebezpiecznych osób, czeska służba celna dostrzegła potrzebę posiadania profesjonalnej jednostki specjalnej, która zapewniłaby odpowiednie wsparcie i ochronę pracownikom wykonującym zadania dochodzeniowo-śledcze, czynności operacyjne i procesowe. Niewątpliwą inspirację przyniosły także kontakty z niemiecką służbą celną, która dysponowała od 1997 r. tego typu jednostką ZUZ (Zentrale Unterstützungsgruppe Zoll). W Czechach funkcjonowały co prawda w tym czasie tzw. mobilne grupy operacyjne (MOS – mobilní operativní skupiny) w składzie każdego z ośmiu dyrektoriatów regionalnych (Celni Ředitelství), podporządkowane Inspektoratowi Straży Celnej i Finansowej (ICFS), ale nie miały one tak specjalistycznego charakteru jak niemiecki ZUZ i zajmowały się także innymi zadaniami.

To przekładało się na różny poziom wyszkolenia, system naboru do nich i inne wymagania nie były określone, różne też było wyposażenie tych grup. W tych okolicznościach szefostwo służby celnej podjęło w 1999 r. kroki w celu sformowania centralnie podporządkowanej grupy specjalnej, która dzięki odpowiedniemu doborowi ludzi, specjalnemu szkoleniu i wyposażeniu oraz zastosowaniu najnowszych systemów obserwacji, monitorowania i technik operacyjnych będzie w stanie wykonywać zadania szczególnego ryzyka, wymagające specjalnych umiejętności w ramach zwalczania przestępczości celnej.

W 2000 r. powołanie do życia takiej grupy formalnie usankcjonowała wewnętrzna decyzja Generalnego Dyrektora Celní správy ČR (GŘC), na podstawie której w pierwszej połowie 2001 r. przeprowadzono nabór, w wyniku którego, po serii testów psychologicznych, fizycznych i strzeleckich, spośród kandydatów z szeregów funkcjonariuszy celnych wyłoniono pierwszy skład przyszłej SON.

W marcu rozpoczęli oni intensywne, półroczne stacjonarne szkolenie podstawowe pod okiem instruktora wywodzącego się z centralnej policyjnej jednostki kontrterrorystycznej URNa oraz specjalistów z zewnątrz (z wojska, policji, służby więziennej, służb ratowniczych itp.). Kurs zakończył się kilkudniowym sprawdzianem, podczas którego pierwsi członkowie grupy potwierdzili przed specjalną komisją osiągnięcie oczekiwanego poziomu wyszkolenia i gotowość do podjęcia działania, co przyniosło we wrześniu 2001 r. oficjalne utworzenie SON CS ČR.

Kolejny rok poświęcono na pełne ukształtowanie grupy: dopracowano kwestie szkolenia, uzupełniono podstawowe wyposażenie specjalne oraz przeprowadzono kolejne nabory w celu obsadzenia pozostałych etatów. Okazało się jednak, że ograniczanie przyjęć do kandydatów ze służby celnej utrudnia znalezienie odpowiedniej liczby wartościowych ochotników, dlatego SON otworzył się również na chętnych z sił zbrojnych i policji, a nawet legitymujących się cennymi kompetencjami i doświadczeniem cywili.

Do grupy przyjmowane są osoby niekarane, w wieku od 23 do 35 lat, zakwalifikowane przez komisję lekarską jako posiadające zdolność fizyczną i psychiczną do służby w tego typu komórce realizacyjnej jako formacji uprawnionej do stosowania środków przymusu bezpośredniego oraz użycia broni palnej. Muszą posiadać prawo jazdy kategorii B, wykształcenie co najmniej średnie. Po wnikliwym sprawdzeniu przeszłości kandydata przez służby specjalne poddawany jest on sprawdzianowi fizycznemu w dwóch wariantach.

Pierwszy obejmuje wspinanie po linie bez użycia nóg, „pompki”, „brzuszki”, sprint na 100 m, bieg na dystansie 3 km oraz pływanie na 100 m stylem dowolnym. Drugi to wyciskanie sztangi, podciąganie na drążku, przysiady ze sztangą, bieg slalomem, „brzuszki”, bieg na 3 km i pływanie. Do tego dochodzi test strzelecki, po którym przychodzi czas na staż w SON, podczas którego oceniane są predyspozycje do służby w tej grupie, zaangażowanie, zdolność do przyswajania wiedzy i rozwijania się oraz umiejętność pracy w zespole. Ostateczną odpowiedź, czy dana osoba nadaje się do tego typu pracy, daje końcowy test psychodiagnostyczny, a całość postępowania kwalifikacyjnego zamyka rozmowa końcowa z dowódcą. Ostatni nabór miał miejsce w 2006 r., ponieważ od tamtej pory SON ma już obsadzone wszystkie etaty i dopiero po zakończeniu trwającej obecnie reorganizacji czeskiej administracji celnej być może zostanie powiększony o dodatkowe. Kolejny nabór ogłaszany jest więc dopiero wtedy, gdy zwolni się miejsce po odejściu jednego z dotychczasowych członków grupy. Na rotację kadry główny wpływ mają duże obciążenia fizyczne i psychiczne podczas służby, ale z drugiej strony, w grupie nadal służą trzej funkcjonariusze, którzy zostali przyjęci jeszcze podczas pierwszej selekcji 10 lat temu. Średni wiek operatora SON to około 30 lat.

Tak kompletowany SON stanowi wysoce wyspecjalizowaną jednostkę służby celnej, przeznaczoną do wykonywania najtrudniejszych i najbardziej niebezpiecznych zadań związanych z zabezpieczeniem czynności operacyjnych, dochodzeniowo-śledczych oraz realizacyjnych, a także zapewnienia ochrony bezpieczeństwa zaangażowanym w nie funkcjonariuszom celnym. Działa na terenie całego kraju, na rzecz Generalnego i Regionalnych Dyrektoriatów Celnych, a decyzję o jej użyciu wydaje dyrektor Wydziału Wsparcia i Nadzoru GŘC. O sposobie wykonania konkretnego zadania w terenie decyduje natomiast samodzielnie dowódca grupy. Zasady funkcjonowania SON, jej kompetencje i zadania szczegółowo reguluje wewnętrzne zarządzenie Generalnego Dyrektora Celní správy ČR nr 54/2007. Funkcjonariusze SON na podstawie przepisów właściwych ustaw (Zákon č. 185/2004 Sb. O Celní správě, Zákon č.13/1993 Sb. Celní zákon) korzystają przy wykonywaniu swych zadań służbowych z uprawnień o charakterze policyjnym, włączając w to stosowanie środków przymusu i broni palnej, a uprawnieni są m.in. do legitymowania, zatrzymywania i przeszukiwania osób, przeszukiwania pomieszczeń, bagażu i ładunków, zatrzymywania pojazdów oraz innych środków przewozowych.

Z jednej strony, ze względu na szkolenie, przeznaczenie oraz dobrane pod tym kątem uzbrojenie i wyposażenie, SON ma charakter grupy wsparcia taktycznego, zajmującej się – w ramach czynności prowadzonych przez macierzystą służbę celną – tym, czym pododdziały specjalne w innych strukturach typu policyjnego, takie jak Zasahove Jednotki (odpowiednik SPAP i SAT w polskiej policji), grupa realizacyjna ÚOOZ SKPV odpowiednik „realizacji” polskiego CBŚ), a biorąc pod uwagę podległość: grupy specjalne w służbach celnych i pokrewnych Słowacji (JSZ CKU CS SR), Polski (WR DWS MF), Węgier („Merkur”), Rosji (SOBR GTK), Niemiec (ZUZ), USA (ICE SRT i BATFF SRT), czy Włoch (ATPI i GOS Guardia di Finanza). Są to jednostki określane w terminologii anglojęzycznej jako HEAT: High-risk Entry and Apprehension Teams – zespoły do „wejść” i zatrzymań wysokiego ryzyka. W praktyce oznacza to dokonywanie „wejść siłowych” do miejsc, gdzie podejrzewa się ukrywanie towarów z przemytu, a do których dostęp jest utrudniany lub gdy od szybkości wkroczenia zależy zatrzymanie przestępców. Celem „realizacji” są nie tylko osoby dopuszczające się poważnych przestępstw celnych, ale także towar: najczęściej pochodzące z przemytu lub nielegalnej produkcji zapasy wyrobów akcyzowych, czyli papierosów i alkoholu, stanowiące jedno z największych źródeł dochodu przestępców, narkotyki oraz inne wyroby wprowadzone w dużych ilościach na teren Czech i Unii Europejskiej z naruszeniem właściwych przepisów celnych. Oprócz bezpośredniego zatrzymywania niebezpiecznych sprawców przestępstw, SON zajmuje się także ich eskortowaniem działaniami pościgowymi. W związku z tym szkolenie grupy oraz jej wyposażenie jest bardzo zbliżone do policyjnych formacji specjalnych i antyterrorystycznych.

Z drugiej strony czeski SON nie jest klasycznym pododdziałem taktycznym, gdyż duża część działań zlecanych jej funkcjonariuszom polega na zabezpieczaniu fizycznym czynności dochodzeniowo-śledczych prowadzonych przez inne komórki celne, to jest pełnieniu funkcji uzbrojonej asysty i ochrony, dzięki której zwykli celnicy przy wkraczaniu do niebezpiecznych miejsc nie muszą obawiać się zagrożenia, oporu czy innych utrudnień ze strony osób, przeciwko którym działają. SON wykonuje też równie często skryte zadania rozpoznawcze i obserwacyjne w trudnym terenie metodami wojskowymi, ze względu na położenie wielu składów, magazynów i punktów przerzutowych na odludziu, zwłaszcza w strefie przygranicznej, co wymaga zupełnie innych umiejętności, niż w przypadku policyjnych jednostek interwencyjnych. Dodatkowe zadania spoczywające na SON wynikają z włączenia w Czechach administracji celnej do Zintegrowanego Systemu Ratownictwa (IZS – Integrovaný záchranný systém). Specjalne wyszkolenie i wyposażenie grupy sprawia, że jest ona bardzo dobrze przygotowana do udziału w akcjach ratowniczych, ochronie majątku i utrzymaniu porządku w szczególnie trudnych sytuacjach spowodowanych klęskami żywiołowymi.

Organizacja jednostki opiera się na trzech pionach. Kilkunastoosobowy pion operacyjny to dwa zespoły uderzeniowe, na rzecz których działa operacyjno-techniczny pion wsparcia, posiadający w swym składzie zespół rozpoznawczy, informatyków oraz dokumentalistów, zapewniających tym pierwszym niezbędne do ich skutecznego działania informacje i materiały. Nad całością czuwa pion dowodzenia, czyli dowództwo i instruktorzy wyszkolenia, odpowiedzialni za prowadzenie naboru, kursów podstawowych, specjalistycznych i bieżących treningów. W tym zakresie zespół instruktorski SON współpracuje także z instruktorami innych służb, a także wymienia doświadczenia i organizuje spotkania szkoleniowe z innymi, krajowymi oraz zagranicznymi jednostkami: dawniej ze słynną kontrterrorystyczną SOG czeskiej żandarmerii wojskowej VP, od lat z niemiecką ZUZ, słowacką JSZ (Jednotka služobných zákrokov Colného kriminálneho úradu CS SR, dawniej jako Zakročujúca jednotka CS SR), a także policyjną ZJ SmK z Ostrawy i od niedawna z Wydziałem Realizacyjnym polskiej Kontroli Skarbowej (Departamentu Wywiadu Skarbowego Ministerstwa Finansów).

Szkolenie obejmuje przede wszystkim treningi fizyczne, w tym walki wręcz i technik interwencyjnych, trening strzelecki oraz taktyczny, a do tego zajęcia specjalistyczne np. z zakresu wykorzystania technik linowych, ratownictwa medycznego, prowadzenia pojazdów, ochrony osób, działań rozpoznawczych w terenie pozamiejskim, przepisów prawnych i psychologii. Podczas ćwiczeń taktycznych szlifowane są szturmowania pomieszczeń i działań CQB oraz umiejętności zatrzymywania i obezwładniania osób w pojazdach i pomieszczeniach, prowadzone często z wykorzystaniem zestawów umożliwiających strzelanie amunicją z pociskami barwiącymi FX kanadyjskiej firmy Simunition, co nadaje im realistycznego charakteru. Pełne wyszkolenie operatora takich grup jak SON jest procesem długotrwałym, ale okrzepła już jednostka specjalna czeskiej służby celnej nie ustępuje pod względem przygotowania taktycznego i specjalnego odpowiednikom w kraju i za granicą. Ma na koncie także liczące się sukcesy, np. zajęcie trzeciego miejsca podczas snajperskich mistrzostw świata na Węgrzech w 2011 r. przez zespół złożony ze snajperów z AČR i SON, czy pierwsze miejsce w zawodach par snajperskich o puchar naczelnika Vojenske Policie AČR w 2009 r.

Prawdziwą weryfikacją umiejętności bojowych są jednak zawsze realne działania. Jednostka długo unikała rozgłosu, a wiele akcji z jej udziałem przypisywano policji. W historii SON jest wiele skutecznych operacji przeciwko niebezpiecznym sprawcom przestępstw kryminalnych, lecz szczegóły części z nich, zwłaszcza ostatnich, wciąż pozostają niejawne, ze względu na trwające wciąż dochodzenia dotyczące różnych ich wątków. Już w 2002 r. SON zatrzymał w ramach akcji pod kryptonimem „Zamek” członka kosowsko-albańskiej organizacji kryminalnej rozprowadzającej zakazane środki psychotropowe i odurzające, w 2003 r. w operacji „Maršal IV” – groźnych członków wietnamskiego gangu, zajmującego się nielegalną produkcją papierosów, a w 2004 r. ważnego członka zorganizowanej grupy przestępczej specjalizującej się w wyrobie i dystrybucji narkotyków na terenie Czech i Słowacji (operacja pk „Radost”). W kwietniu tego samego roku miała miejsce operacja „Tango”, gdy SON, wspólnie z ZJ policji zachodnioczeskiej zatrzymał dwóch Czechów i Wietnamczyka, przerzucających do Niemiec jedną z najgroźniejszych substancji psychoaktywnych – pervitin (metaamfetamina). 

Jedną z najpoważniejszych była operacja „Varan” zakończona realizacją 30 sierpnia 2004 r., gdy SON we współpracy z policjantami do walki z przestępczością zorganizowaną z ÚOOZ PČR zatrzymali organizatorów przemytu osób z Azji, przez Ukrainę i Słowację do Czech. Wśród organizatorów byli Azjaci, Słowacy i Czesi, w tym jeden były celnik. Funkcjonariusze SON wykonywali wówczas także zadania operacyjne, podczas których udało się wykryć, że nielegalny przerzut ludzi przez granicę odbywa się w specjalnie przystosowanych w tym celu cysternach do przewozu materiałów sypkich, które od dołu zaopatrzono w ukryte włazy. W tym samym roku SON-owcy uczestniczyli w dużej operacji „Taco”, zatrzymując na terenie Czech część międzynarodowej grupy handlarzy narkotykami – pozostali, należący do motocyklowego gangu „Hell Angels”, wpadli w ręce policji w Danii. Sukcesy SON w 2005 r. to m.in. likwidacja nielegalnej wytwórni alkoholu (operacja „Spirit”) oraz schwytanie kolejnego członka grupy przestępczej, zajmującej się wyrobem i handlem narkotykami na terytorium Czech i Słowacji (operacja „Strzelec”). Mimo częstego wchodzenia SON do akcji w pełnym wyposażeniu bojowym, z bronią długą, SON kieruje się zasadą używania jej w absolutnej ostateczności i faktycznie rzadko do tego dochodzi. W dotychczasowej historii jednostki nie zdarzył się ani jeden przypadek postrzelenia przestępcy, ale i zranienia operatora zespołu operacyjnego, mimo że kilkakrotnie zatrzymani posiadali przy sobie broń palną. Podobnie jak w przypadku większości akcji policyjnych antyterrorystów, zdecydowane, błyskawiczne działanie sprawnych i groźnie wyglądających komandosów służby celnej zazwyczaj pozbawia przestępców ochoty do stawiania jakiegokolwiek oporu.

Zgodnie ze swymi uprawnieniami i jako komórka „centrali” SON działa na obszarze całego kraju, nie mogąc przy tym liczyć na jakąkolwiek regularność w swej pracy. Zdarzają się tygodnie, podczas których trzeba przeprowadzić kilka różnorodnych zadań, w różnych miejscach, innym razem jest to tygodniowe pozostawanie w pełnej gotowości do działania lub przestoje bez akcji, wymagające jednak i tak zachowania pełnej dyspozycyjności. Biorąc pod uwagę niewielki stan osobowy grupy, stanowi to nie tylko spore obciążenie, ale i zakłóca czasami proces szkoleniowy, dlatego dowództwo SON z niecierpliwością oczekuje zwiększenia liczby etatów, przynajmniej o czterech do sześciu dodatkowych operatorów. Dzięki temu SON dysponowałby również dwoma równorzędnymi zespołami uderzeniowymi, które mogłyby zamiennie poświęcać się treningom i działaniom praktycznym. Na razie mimo tych obiektywnych trudności jednostka wypełnia z pełnym zaangażowaniem swoją funkcję w służbie celnej Republiki Czeskiej, utrzymując wysokie standardy wyszkolenia i zdolności operacyjnych, co od lat budzi uznanie innych funkcjonariuszy macierzystej formacji oraz odpowiedników ze świata oddziałów specjalnych w kraju i za granicą.

BROŃ I WYPOSAŻENIE SON
Podstawowa broń specjalistów brzan SON to niemieckie 9 mm pistolety maszynowe HK MP5A3 z kolbą wysuwaną, oświetleniem taktycznym firmy Sure Fire w łożu TLF lub BT TL-99A1, krajowymi celownikami kolimatorowymi OKO, a w razie potrzeby tłumikami dźwięku firmy Brügger&Thomet. Broń krótka to austriackie pistolety Glock 17 tego samego kalibru, z oświetleniem Blackhawk Xiphos NT Night Ops Weapon, przenoszone w kydeksowych kaburach Blackhawk Level 3 Serpa, a podczas działań operacyjnych po cywilnemu, wymagających skrytego przenoszenia broni zastępowane przez kompaktowe G26.

Przeciwko osobom mogącym wykorzystywać osłony balistyczne, w pojazdach i terenie otwartym zamiast MP5 wykorzystywane są czeskie karabinki Sa vz. 58 na nabój pośredni 7,62×39 mm wz. 43, często mylnie kojarzone z nieco podobnymi zewnętrznie karabinkami Kałasznikowa na ten sam typ amunicji. Egzemplarze używane w SON mają skrócone lufy, zakończone kompensatorem firmy Antonin Zendl a syn/Gun Expert oraz niestandardowe kolby składane (sklopka) z tworzywa sztucznego i chwyty pistoletowe 558 produkcji ArsenalCZ. Z oferty Gun Expert pochodzą także szynowe (zgodnie ze standardem Picatinny MIL-STD-1913) łoża z nakładką na rurę gazową, na której osadzone są kolimatory OKO oraz dźwignia ręcznego zwalniania suwadła z zamkiem po prawej stronie komory zamkowej. SON dysponuje oprócz tego niemieckim karabinem HK417 na nabój 7,62 mm × 51 NATO w wersji wyborowej do strzelań na średnich dystansach, z celownikiem ACOG Trijicon 3,5×35, dwójnogiem Harrisa i tłumikiem dźwięku Rotex III szwajcarskiej firmy Brugger &Thomet oraz amerykański mi strzelbami gładkolufowymi kalibru 12 Remington 870, w wersjach bezkorbowych i z kolbą składaną, z oświetleniem taktycznym, bocznym uchwytem na zapasowe naboje na komorze zamkowej i szyną Picatinny na jej grzbiecie.

Operatorzy SON noszą ciemnogranatowe kombinezony bojowe firmy DEva a.s. z trudnopalnego nomeksu, a poza terenem miejskim wykorzystują standardowe umundurowanie kamuflażowe armii czeskiej vzor 95, membranowe kurtki i spodnie polskiej firmy Helikon kroju ECWCS II w kamuflażu Camogrom, a w zimie białe komplety maskujące. Wyposażenie ochronne to kevlarowe hełmy Protech wzoru PASGT, ochronne kaski Protec Ace Water, francuskie gogle Bolle Chrono X500, ciężkie kamizelki balistyczne vz. SON czeskiej firmy Mars a.s. Jevíčko, amerykańskie nakolanniki Hell Storm. Do tego dochodzą tarcze balistyczne południowoafrykańskiej firmy Global Armour: mniejsze Ballistic Shield III A oraz duże – z zamontowanym na nich oświetleniem. Wśród specjalistycznego wyposażenia grupy znajdują się m.in. hydrauliczne narzędzia wyważeniowe Door Raider oraz Holmatro, zestawy narzędzi wyważeniowych entry-tools Blackhawk, piły spalinowe Stihl i lanca tlenowa do forsowania krat i metalowych drzwi oraz specjalny izraelski zestaw rozpoznawczy ODF EyeBall R1, ze sterowaną kamerą w kulistej obudowie, która po wrzuceniu do pomieszczenia lub za przeszkodę przekazuje szerokokątny obraz na małogabarytowy monitor operatora. Indywidualne środki łączności to radiostacje osobiste Motorola oraz aktywne ochronniki słuchu z funkcją łączności Peltor ComTac XP.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!