15 lat CBA

W  wyniku transformacji ustrojowej Polska stała się krajem, w którym organy i służby musiały zmierzyć się z zupełnie nowymi niebezpieczeństwami, zagrażającymi bezpieczeństwu obywateli i państwa. Jednym z takich obszarów bez wątpienia była korupcja, która stała się powszechna i obejmowała swoim zasięgiem coraz to nowe przestrzenie funkcjonowania państwa. Przez ponad półtorej dekady III RP zadania związane z jej zwalczaniem podzielone były pomiędzy różne jednostki policyjne, które pomimo wielu sukcesów, nie były wystarczająco efektywne w zwalczaniu tego zjawiska.

Bezpośrednie koszty korupcji szacuje się na od 2,9% do 4,4% wartości udzielanych zamówień, co w przypadku Polski daje kwotę ok. 7–10 mld zł rocznie. Z tego powodu o potrzebie utworzenia wyspecjalizowanej służby specjalnej przeznaczonej do walki z korupcją mówiło się od początku lat 90., brakowało jednak konkretnej decyzji politycznej.

Dopiero afera Rywina z 2002 roku, która pokazała bezradność państwa i jego organów wobec korupcji, stała się swoistym impulsem do powołania nowej służby, która w sposób wyraźny, dzięki swojej specjalizacji i nadanym uprawnieniom, przyczyni się do wzrostu efektywności ścigania przestępstw korupcyjnych w kraju. Taką rolę miało odgrywać utworzone w 2006 roku Centralne Biuro Antykorupcyjne.

Stawiane przed Biurem zadanie od początku było bardzo ambitne i trudne, przede wszystkim z uwagi na specyficzny charakter korupcji. Jest to bowiem przestępstwo, które skutecznie wikła strony kryminalnego układu w taki sposób, że żadnej z nich nie zależy na jego wykryciu.

Walkę z korupcją, szczególnie w pierwszych latach istnienia Biura, utrudniało także mocno zakorzenione w społeczeństwie przekonanie, że z korupcją i układami nie da się skutecznie walczyć. Sama definicja korupcji w prawodawstwie polskim uregulowana została w ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Zgodnie z nią korupcja to czyn:

1. polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;

2. polegający na żądaniu lub przyjmowaniu przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji;

3. popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmujący realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu, bezpośrednio lub pośrednio, osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści dla niej samej lub na rzecz jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie;

4. popełniany w toku działalności gospodarczej, obejmujący realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu bezpośrednio lub pośrednio przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakimolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.

Początki, struktura  i Szefowie CBA

23 stycznia 2006 r. do Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej wpłynął rządowy projekt ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Był to początek prac nad powołaniem nowej służby specjalnej w Polsce. Nad projektem pracowały Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Ustawę uchwalono 12 maja 2006 r. i skierowano do Senatu, który dodał do niej swoje poprawki. Ostateczne brzmienie ustawy zostało uchwalone na posiedzeniu Sejmu w dniu 9 czerwca 2006 r. Tego samego dnia ustawa została przekazana do podpisu Prezydentowi RP Lechowi Kaczyńskiemu, co nastąpiło 13 czerwca 2006 roku.

4 lipca 2006 r., na podstawie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, utworzono stanowisko pełnomocnika ds. organizacji CBA, którym został Mariusz Kamiński. Miesiąc później (3 sierpnia 2006 r.) dotychczasowy pełnomocnik otrzymał od Premiera Jarosława Kaczyńskiego powołanie na stanowisko Szefa CBA. Mariusz Kamiński pełnił tę funkcję do 13.10.2009 r.

Kolejnymi Szefami CBA byli: Paweł Wojtunik (od 13 października 2009 r. do 1 grudnia 2015 r.) oraz Ernest Bejda (od 1 grudnia 2015 r. do 20 lutego 2020 r.). Od 20 lutego 2020 r. funkcję Szefa CBA pełni Andrzej Stróżny.

Obecnie Biuro zatrudnia ponad 1300 funkcjonariuszy i pracowników cywilnych, którzy są wysokiej klasy profesjonalistami w dziedzinach związanych z realizacją zadań służby.

W skład CBA wchodzi 25 jednostek organizacyjnych: Departament Operacyjno-Śledczy, Departament Ochrony, Departament Postępowań Kontrolnych, Departament Analiz, Biuro Techniki Operacyjnej, Biuro Prawne, Biuro Finansów, Biuro Kadr i Szkolenia, Biuro Logistyki, Biuro Teleinformatyki, Biuro Kontroli i Spraw Wewnętrznych, Gabinet Szefa, Zespół Audytu Wewnętrznego oraz delegatury w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu.

Symbolika CBA

9 czerwca 2021 r. podczas Mszy Św. w Bazylice św. Krzyża w Warszawie został poświęcony Sztandar CBA oraz ustanowiono Archanioła Gabriela patronem służby. Tego dnia na dziedzińcu Rezydencji Prezydenta RP w Belwederze odbyła się uroczystość nadania Sztandaru Służbie. W trakcie uroczystości odczytano Akt Ufundowania i Nadania Sztandaru podpisany przez przedstawicieli fundatorów (z inicjatywą ufundowania sztandaru wystąpili funkcjonariusze i pracownicy CBA) oraz Akt Wręczenia Sztandaru.

Uroczyste wręczenie Sztandaru poprzedziło symboliczne wbicie w drzewce gwoździ honorowych. Złożono również podpisy w Księdze Pamiątkowej. Oficjalnego przekazania Sztandaru na ręce Szefa CBA dokonał Premier Mateusz Morawiecki.

Na stronie głównej płata sztandaru znajduje się wizerunek orła białego, według wzoru określonego w przepisach o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej. Pod orłem w obramowaniu tarczy herbowej znajduje się napis „BÓG HONOR OJCZYZNA”.

Strona odwrotna płata jest podzielona symetrycznie, pionowo, na dwa równe pola. Na polu granatowym, leżącym z prawej strony, znajduje się wizerunek patrona CBA – Archanioła Gabriela. Na polu w kolorze czerwonym z lewej strony umieszczony jest znak graficzny CBA. Pod znakiem graficznym znajduje się data powstania CBA w zapisie łacińskim „MMVI”.

Na drzewcu sztandaru jest osadzona głowica, na którą składa się: figura orła ze skrzydłami wzniesionymi do góry, usadowionego na podstawie w kształcie kuli oraz tuleja łącząca głowicę z drzewcem.

Sztandar stanowi symbol, jest kluczem do zrozumienia ważnych dla Centralnego Biura Antykorupcyjnego spraw – wierności tradycyjnym wartościom, jedności, odwagi i zaangażowania, sumiennej pracy w służbie Ojczyźnie.

Zakres wykonywanych działań

CBA ma status służby specjalnej, właściwej w sprawach zwalczania korupcji w instytucjach państwowych i samorządzie terytorialnym oraz życiu publicznym i gospodarczym, a także zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.
Działalność Biura oparta jest na czterech filarach:

• czynnościach operacyjno-rozpoznawczych oraz dochodzeniowo-śledczych obejmujących rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw. Rokrocznie CBA prowadzi około 500 spraw operacyjnych i ponad 570 postępowań przygotowawczych. ,
• czynnościach kontrolnych wiążących się z kontrolą prawidłowości i prawdziwości oświadczeń majątkowych lub oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej osób pełniących funkcje publiczne, a także z ujawnianiem przypadków nieprzestrzegania określonych przepisami prawa procedur w zakresie podejmowania i realizacji decyzji między innymi w przedmiocie prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia finansowego i udzielania zamówień publicznych,
• czynnościach analitycznych odnoszących się do prowadzenia działalności analitycznej dotyczącej zjawisk występujących w obszarze właściwości CBA oraz przedstawiania w tym zakresie informacji Prezesowi Rady Ministrów, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmowi oraz Senatowi.
• prewencji korupcji.

Biuro prowadzi analizy kryminalne, sprawy analityczne, weryfikuje oświadczenia o braku konfliktu interesów, czy też prowadzi czynności w ramach osłony antykorupcyjnej. Analizy dotyczą przede wszystkim najważniejszych procesów prywatyzacyjnych i zamówień publicznych, a także zagrożeń, które mogą towarzyszyć realizacji programów rządowych oraz wykorzystaniu środków unijnych. Od kilku lat działania analityczno-informacyjne CBA koncentrują się także na zjawiskach występujących na rynku farmaceutycznym i informatycznym. W związku z rozwojem pandemii COVID-19 na polecenie Ministra Koordynatora Służb Specjalnych Biuro objęło osłoną antykorupcyjną Tarczę Finansową PFR adresowaną do dużych przedsiębiorców.

Biuro prowadzi także szereg działań o charakterze profilaktycznym i edukacyjnym, współpracując w tym zakresie z instytucjami krajowymi i międzynarodowymi, w myśl zasady „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Do tej pory CBA podjęło inicjatywy między innymi w następującym zakresie: redakcja strony internetowej o charakterze edukacyjnym antykorupcja.gov.pl, wydanie ponad 60 publikacji, które są udostępnione w formie e-booków na stronach internetowych Biura, prowadzenie szkoleń antykorupcyjnych, w których wzięło udział w formie stacjonarnej ponad 60 tys. osób, czy też zorganizowanie dla dzieci konkursu „Co to znaczy być uczciwym?”. Użytkownicy ogólnodostępnej platformy e-learningowej udostępnionej przez CBA na stronie  http://szkoleniaantykorupcyjne.edu.pl/ ukończyli ponad 300 tys. szkoleń.

W 15-letniej działalności CBA może odnotować systematyczny wzrost najważniejszych wskaźników, np. liczby prowadzonych śledztw czy wysokości zabezpieczonego mienia. Wskazuje to na coraz większą efektywność podejmowanych działań. Łącznie CBA zabezpieczyło mienie o wartości ponad 1,5 mld zł. Tylko w ostatnich czterech latach CBA ujawniło ponad 13 mld zł szkody w mieniu Skarbu Państwa.

Działania CBA

CBA jest jedyną służbą specjalną posiadającą narzędzie w postaci kontroli oświadczeń majątkowych i decyzji gospodarczych. Weryfikuje także oświadczenia o braku konfliktu interesów. Celem czynności kontrolnych jest ujawnianie przypadków korupcji w instytucjach publicznych, nadużyć osób pełniących funkcje publiczne oraz działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa. Kontrole są prowadzone na podstawie rocznego planu zatwierdzanego przez Szefa CBA lub – gdy jest to konieczne – w trybie doraźnym.

CBA przeprowadza corocznie około: 160 kontroli, 790 analiz przedkontrolnych i 1360 spraw kontrolnych. Z kolei pion analityczny CBA przygotowuje także m.in. analizy kryminalne, opracowania analityczne, prowadzi sprawy analityczne. Pierwsza kontrola została wszczęta 16 listopada 2006 roku, a już 4 grudnia 2006 roku podjęto pierwszą realizację dotyczącą działania na szkodę jednej ze spółek.

Funkcjonariusze CBA wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze w celu zapobiegania popełnieniu przestępstw, ich rozpoznania i wykrywania oraz w celu uzyskania i przetwarzania informacji istotnych dla zwalczania korupcji w instytucjach państwowych oraz w samorządzie terytorialnym, a także działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.

CBA prowadzi/ło między innymi śledztwa dotyczące: korupcji w polskiej piłce nożnej, nieprawidłowości w działaniu Komisji Majątkowej, przyjmowania korzyści majątkowych przez urzędników Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, tzw. afery podkarpackiej, wyłudzeń podatku VAT oraz środków z funduszy unijnych, nieprawidłowości w GetBack S.A., nieprawidłowości w obrocie lekami, tzw. dzikiej reprywatyzacji, prywatyzacji Ciech S.A., korupcji byłego senatora RP, korupcji w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie, nieprawidłowości w Grupie Azoty Zakłady Chemiczne Police S.A., niegospodarności w SK Banku, byłych urzędników KNF ws. nieprawidłowości w SKOK Wołomin, korupcji w kopalniach, korupcji i kierowania grupą przestępczą przez byłego ministra transportu, działalności instytucji parabankowych, piramid finansowych czy w obrocie kryptowalutami.

Współpraca międzynarodowa

CBA współpracuje z wieloma organizacjami międzynarodowymi i organami ścigania z innych państw. Celem współpracy jest wymiana najlepszych praktyk, pogłębianie wiedzy dotyczącej zjawisk korupcyjnych, rozwiązań i instrumentów funkcjonujących za granicą, jak również bieżąca wymiana informacji związana z działaniami operacyjnymi i śledczymi prowadzonymi przez służby innych państw.

Pierwsze międzynarodowe porozumienie o współpracy podpisano już 21 września 2006 roku. Dotychczas Biuro uzyskało akceptację na współpracę z 54 krajami oraz 13 organizacjami międzynarodowymi.

Rekrutacja i szkolenie

Nabór do służby w CBA prowadzony jest w sposób ciągły. Na stronie internetowej www.cba.gov.pl publikowane są profile kandydatów, jakich potrzebuje formacja.

Na podstawie analizy potrzeb kadrowych określono pożądane u kandydatów kwalifikacje i umiejętności:

• wykształcenie wyższe,
• podstawowa wiedza lub zainteresowania związane z prawem, ekonomią, kryminalistyką, przetwarzaniem danych, 
• umiejętności sprawnej obsługi komputera (przede wszystkim dobrej znajomości edytorów tekstu oraz arkuszy kalkulacyjnych, np. MS Word, MS Excel),
• biegłość w poszukiwaniu, analizowaniu i przetwarzaniu informacji,
• umiejętność formułowania i wyciągania wniosków, 
• duży potencjał intelektualny, otwarty umysł, 
• ciekawość poznawcza, spostrzegawczość i nastawienie na ciągły rozwój.

Ponadto, szukając specjalistów i ekspertów z branży IT, CBA publikuje ogłoszenia i oferty pracy na portalu linkedin.com.

W latach 2018–2019 r. CBA podjęło współpracę z biurami karier na wielu uczelniach w kraju, dzięki którym publikowane były na różnych portalach akademickich ogłoszenia zachęcające do wstąpienia do służby w jej szeregi. Dodatkowo, funkcjonariusze Biura Kadr i Szkolenia CBA wielokrotnie uczestniczyli w prelekcjach, konferencjach ze studentami i spotkaniach na uczelniach, jak również brali czynny udział w targach pracy, giełdach pracy na terenie całego kraju.

W latach ubiegłych Biuro również korzystało z możliwości publikowania ofert, np. w Izbach Radców Prawnych w wybranych miastach wojewódzkich naszego kraju.

System szkolenia funkcjonariuszy Centralnego Biura Antykorupcyjnego opiera się na szkoleniach obowiązkowych, które stanowią szkolenia podstawowe i specjalistyczne, przygotowujących do wykonywania zadań służbowych w Biurze, a także szkoleniach doskonalących, które są nieobowiązkowe i służą nabywaniu, aktualizowaniu oraz rozszerzaniu wiedzy i umiejętności zawodowych, wymaganych przy wykonywaniu zadań i czynności służbowych, a także uzyskaniu dodatkowych uprawnień. Dodatkowo funkcjonariusze uczestniczą w szkoleniach strzeleckich podnoszących umiejętności bezpiecznego, sprawnego i skutecznego posługiwania się służbową bronią palną.

Od 15 lat funkcjonariusze CBA prowadzą bezkompromisową walkę z patologiami, walkę, której celem nadrzędnym jest ochrona narodowego kapitału.  CBA jest nowoczesną, profesjonalną i skuteczną formacją. Ostatnie 15 lat było czasem wzmożonej pracy i zdobywania doświadczeń. – Biuro wyznacza dziś standardy w zakresie zwalczania korupcji – mówił szef CBA Andrzej Stróżny podczas uroczystości z okazji jubileuszu Biura.

Na podstawie materiałów Wydziału Komunikacji Społecznej CBA

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!