DZIAŁANIA NIEREGULARNE

W swoim dziele „O wojnie”, którego słowa przytaczane są nadal w wielu współczesnych doktrynach militarnych, popularny teoretyk sztuki wojennej, pruski gen. Carl von Clausewitz ujmuje wojnę jako: „(…) akt przemocy, mający na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli”, uzupełniając to chyba najbardziej znanym swym zdaniem: „wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami”.

Amerykańska definicja konfliktu zbrojnego z JOC (Join Operational Concept) brzmi natomiast: „konflikt pomiędzy dwoma państwami, wykorzystującymi bezpośrednie działania militarne w celu zniszczenia sił zbrojnych przeciwnika, jego możliwości prowadzenia wojny, albo zdobycia lub odzyskania terytorium dla zmian władzy lub polityki przeciwnika”. Jak widać, zawiera podstawowe elementy definicji Clausewitza, oczywiście w ujęciu współczesnym. Wojny towarzyszą ludzkości od zarania dziejów, a sposób ich prowadzenia ewoluował wraz z rozwojem cywilizacji.

Zmiany społeczne powodowały zmiany polityczne, uruchamianych lub realizowanych często na drodze konfliktów zbrojnych. Pełnoskalowe wojny pomiędzy państwami przyjęto nazywać w XX w. konfliktami konwencjonalnymi. Nazwa ta nabrała szczególnego znaczenia po pojawieniu się broni nuklearnej i pojęcia „konflikt atomowy”. Określenia „broń konwencjonalna” i „broń ABCN” weszły na stałe do słownika, jednak pojęcie konwencjonalności konfliktu lub wojny zyskało z czasem także inny wymiar. W nazewnictwie działań wojennych pojawiło się rozróżnienie na konwencjonalne i niekonwencjonalne, co niezależnie od różnic w ich szczegółowych definicjach związane jest etymologicznie z udziałem w nich lub nie konwencjonalnych sił zbrojnych, których charakter zdefiniowano w Konwencji Genewskiej.

Pojęcie działań niekonwencjonalnych (Unconventional Warfare – UW) związane jest z pojęciem wojny partyzanckiej oraz działaniami rewolucyjnymi lub powstańczymi, znanymi od wieków. O ile działania konwencjonalne podczas konfliktu pomiędzy dwoma państwami koncentrują się na zniszczeniu siły militarnej, przemysłu i innych zdolności strategicznych przeciwnika, o tyle działania niekonwencjonalne będą skupiać się na wykorzystaniu w tym celu sił innych niż regularne oddziały i formacje militarne. To szerokie spektrum militarnych i paramilitarnych operacji, zazwyczaj długotrwałych, prowadzonych głównie przez miejscowe (lokalne) siły, które są organizowane, szkolone, wyposażane, wspierane, kierowane i inspirowane w różnym zakresie z zewnątrz. Przykładem działań niekonwencjonalnych w rozumieniu doktrynalnym może być np. wspieranie ruchu oporu w Europie podczas II wojny światowej. Alianci zachodni do chwili inwazji wojsk konwencjonalnych na kontynent prowadzili na terenach okupowanych przez III Rzeszę właśnie takie działania za pomocą specjalnie wyselekcjonowanych, wyszkolonych i dowodzonych żołnierzy oraz agentów. Ich głównymi zadaniami było zbieranie informacji wywiadowczych i działania dywersyjne, ale bardzo szybko okazało się, że istotniejsze będzie nawiązanie kontaktu z lokalnymi strukturami partyzanckimi i udzielenie im pomocy szkoleniowej, doradczej, w dowodzeniu i zaopatrywaniu. Protoplaści dzisiejszych służb specjalnych, amerykańskie OSS i brytyjskie SOE, zostały stworzone m.in. właśnie do prowadzenia operacji specjalnych na terenach okupowanych z wykorzystaniem metod niekonwencjonalnych. Wzorcowym przykładem takich działań ze strony Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie są słynni „cichociemni”. Doświadczenia II wojny światowej wskazywały, że umiejętne włączenie do walki z wrogiem niekonwencjonalnych metod prowadzenia wojny przyniosło rewelacyjne rezultaty.

Po jej zakończeniu, a zwłaszcza w okresie trwania „zimnej wojny”, na bieżąco analizowano konflikty zbrojne pod kątem wypracowania najskuteczniejszych i jednocześnie najbardziej ekonomicznych metod prowadzenia walki. Pojawienie się w arsenałach broni nuklearnej sprawiło, że konflikt pełnoskalowy z udziałem posiadających ją państw niósł niebezpieczeństwo doprowadzenia do Armagedonu cywilizacji ludzkiej. Stosowana wówczas strategia odstraszania wymagała w związku z z tym rozwoju nowych form planowania operacyjnego i zmiany podejścia do prowadzenia konfliktu zbrojnego. Zimna wojna oparła się więc na walce o rozszerzenie lub utrzymanie stref wpływów. Przez lata główni adwersarze, USA i ZSRR, walczyli ze sobą za pomocą służb specjalnych oraz prowadząc lub wspierając setki lokalnych konfliktów zbrojnych. Ponieważ mocarstwa nie znajdowały się w stanie wojny, walkę o dominację w różnych rejonach świata prowadziły za pomocą metod unikających angażowania żołnierzy konwencjonalnych sił zbrojnych. Już w 1951 r. Amerykanie powołali przy Sztabie Działań Psychologicznych w Pentagonie Wydział Operacji Specjalnych i idąc za ciosem w czerwcu 1952 roku utworzyli przy Szkole Działań Psychologicznych w Fort Bragg 10. Grupę Sił Specjalnych (10. Airborne Special Forces Group), której część rok później rozmieścili w Bad Tolz, w Niemczech Zachodnich. Żołnierze 10. SFG rekrutowali się z osób mówiących płynnie językami bloku wschodniego lub byli objęci takim szkoleniem językowym, ponieważ terenem ich przyszłego działania miała być Europa Wschodnia, Bałkany i ZSRR. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że siły specjalne armii USA narodziły się właśnie przy strukturach działań psychologicznych. Wynika to ze zbieżności celów ujętych w definicjach operacji specjalnych i działań psychologicznych.

Działania niekonwencjonalne nie koncentrują się bowiem na niszczeniu potencjału militarnego przeciwnika – ukierunkowane są na znalezieniu lub stworzeniu, a następnie wykorzystaniu przeciwko adwersarzowi innych sił niż własne jednostki konwencjonalne. Działanie takie pozwala prowadzić działania ofensywne, nie będąc oficjalnie w stanie wojny, a także regulować poziom zaangażowania, w zależności od potrzeb strategicznych, i nie włączać w działania bezpośrednie własnych żołnierzy. 

Amerykańska doktryna działań niekonwencjonalnych w latach 50. była nazywana doktryną działań partyzanckich, ponieważ utworzenie sił specjalnych w latach zimnej wojny miało służyć wywołaniu i wsparciu wojny partyzanckiej na tyłach armii sowieckich, w przypadku ich ataku na Europę Zachodnią. Różnica pomiędzy typowymi działaniami dywersyjnymi a niekonwencjonalnymi polega na tym, że siły specjalne zamiast wykonywać akcje samodzielnie, mogą wyszkolić, zorganizować, a następnie kierować partyzantami prowadzącymi bezpośrednie działania bojowe. Podstawowym elementem bojowym amerykańskich sił specjalnych jest ODA (Operational Datachment Alpha), liczący 12–15 żołnierzy. Kinetyczne możliwości taktyczne takiego pododdziału, działającego na głębokich tyłach wroga, są ograniczone zarówno jego liczebnością, jak i szybkością przemieszczania się, znalezieniem ukrycia oraz uzyskiwaniem informacji wywiadowczych i zaopatrzenia. Ta sama ODA operując w rejonie, w którym zorganizowała i przygotowała kilkudziesięciu, a nawet kilkuset lokalnych partyzantów, może zmusić przeciwnika do zaangażowania znacznych sił celem ochrony wojsk własnych, linii komunikacyjnych czy dróg zaopatrzenia. Jednak aby siły specjalne mogły wejść w rejon działania, niezbędne było przygotowanie „gruntu” przez służby specjalne oraz inne działania, zarówno PSYOPS (jednostki walki psychologicznej), jak i organów współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC). W zakresie UW współpraca sił specjalnych z PSYOPS jest więc bardzo bliska. To wszystko oczywiście planowano na czas konfliktu w rozumieniu III wojny światowej. Strategiczne wymogi sowieckie miały zupełnie inny wymiar. Ofensywa Armii Czerwonej miała mieć siłę walca z ognia i stali, który szybko zmiażdżyłby armie Europy Zachodniej. Dywizje pancerne i zmechanizowane, z forpocztą wojsk powietrznodesantowych miały dokonać blitzkriegu, a szeroko zakrojone działania dywersyjne specnazu GRU służyć tylko obezwładnieniu sztabów, punktów dowodzenia i kluczowych broni NATO (środków przenoszenia i składów broni ABCN, samolotów na lotniskach, okrętów w bazach, środków wykrywania i obrony przeciwlotniczej itp.), niszczeniu lub przejmowaniu kontroli nad obiektami specjalnego znaczenia. Rosyjska doktryna wojenna wciąż opiera się na przewadze liczebnej, sile ognia i zmasowanym uderzeniu. Działaniami niekonwencjonalnymi w opisywanym wyżej ujęciu zachodnim zajmowały się w b. ZSRR raczej służby specjalne, ale jak widać po aktualnych wydarzeniach na Ukrainie, obecnie zarówno GRU, jak i FSB dokładnie wiedzą, jak korzysta się z takich metod walki.

Inną płaszczyzną UW w doktrynie amerykańskiej (FM 3-05 – Operacje przeprowadzone przez lub wspólnie z siłami niekonwencjonalnymi, celem wsparcia ruchu oporu, działań partyzanckich albo konwencjonalnych operacji wojskowych) było wspieranie sił opozycji w krajach uznanych za strefę wpływu ZSRR. W tych sytuacjach siły specjalne szkoliły, a następnie wspierały oddziały partyzanckie do czasu odzyskania władzy (obalenia rządu) wrogiego USA. Tak działano między innymi w Nikaragui oraz w Afganistanie podczas inwazji sowieckiej. Oczywiście należy zaznaczyć, że wszystkimi tymi działaniami kierowało CIA, które w czasie pokoju ma prawo prowadzić działania ofensywne dla ochrony bezpieczeństwa narodowego. Upadek muru berlińskiego i rozpad ZSRR zburzył porządek na wielu dotychczasowych polach, w tym również w doktrynach wojskowych. Od wypadków z 11 września 2011 r., czyli od wybuchu tzw. globalnej wojny z terrorem (GWOT), w sztabach amerykańskich pojawiło się, czy też jako niezupełnie nowe samo w sobie nabrało doktrynalnego znaczenia, pojęcie działań nieregularnych – IW (Irregular Warfare).

Zarówno inwazja na Irak, jak i amerykańskie uderzenie na Afganistan pokazały, że szybkie zwycięstwo militarne i zajęcie terytorium przeciwnika są dopiero początkiem prawdziwego wyzwania dla sił zbrojnych. Opanowały one obce kraje, ale należało jeszcze utworzyć w miejsce wrogich rządów nowe, przyjazne USA i Zachodowi. Politycy postawili cele, a armia miała je realizować – zgodnie z definicją Clausewitza. I tu szczególnego znaczenia nabrały działania nieregularne, które w doktrynie amerykańskiej zdefiniowane są następująco:

„to użycie środków siłowych przeciwko strukturom państwa i strukturom pozapaństwowym, dla uzyskania legalności i wpływów nad wybraną populacją. IW preferuje pośredni i asymetryczny typ działań, z możliwością wykorzystania całego spektrum działań militarnych oraz innych działań celem uzyskania osłabienia siły, wpływów i woli przeciwnika.” Głównymi narzędziami prowadzenia działań nieregularnych są wg Amerykanów:

Głównymi narzędziami prowadzenia działań nieregularnych są wg Amerykanów:

• działania partyzanckie/przeciwpartyzanckie,

• terroryzm/przeciwterroryzm,

• działania niekonwencjonalne (UW),

• wsparcie bezpieczeństwa wewnętrznego innych państw (FID – foreign internal defence),

• operacje cywilno-wojskowe,

• wywiad/kontrwywiad,

• operacje psychologiczne,

• operacje informacyjne,

• międzynarodowa przestępczość kryminalna/działania policyjne,

• operacje stabilizacyjne i rekonstrukcyjne.

• Amerykańska doktryna IW, wynikająca z celów wyznaczanych przez politykę bezpieczeństwa USA, oparta na analizie zagrożeń i prognozach strategicznych dotyczących tego państwa, służy do realizacji generalnych zadań na trzech kierunkach:

• działania wspierające przyjazne rządy,

• działania na terenach państw „upadłych”,

• działania na terenach państw wrogich.

W armii amerykańskiej działaniom nieregularnym poświęca się już stałą uwagę, co najlepiej obrazuje utworzenie na szczeblach dowództw operacyjnych komórek sztabowych J-10, zajmujących się właśnie tematyką IW. Nie tak dawno próbowano podobną komórkę utworzyć w nieistniejącym już Dowództwie Wojsk Specjalnych – co się stało z tą koncepcją po rozwiązaniu DWS, nie wiem. Czy Polsce potrzebna jest doktryna działań nieregularnych? Moim zdaniem jest to niezbędny element strategii obronnej naszego kraju – a raczej powinien być. Obecnie wojska specjalne, zgodnie z doktryną operacji specjalnych, mają w swoich zadaniach: zwalczanie terroryzmu, działania niekonwencjonalne, przeciwpartyzanckie, operacje informacyjne i psychologiczne. Polska armia ma też środki prowadzenia działań psychologicznych i operacji cywilno-wojskowych. Siły zbrojne RP nie mają własnego wywiadu i kontrwywiadu, jednak mamy służby specjalne SKW i SWW, wspierające MON. Ale czy mamy doktrynalne podstawy do prowadzenia działań nieregularnych? Mając część narzędzi moglibyśmy planować oraz prowadzić kampanie działań nieregularnych, o ile Dowództwo Operacyjne byłoby gotowe do planowania i kierowania takimi działaniami – a nie jest. Rozwiązany DWS miał największe doświadczenie, możliwości i środki do tego typu działań, sprawdzone w zakresie operacji „ekspedycyjnych”. Wykorzystanie ich w innych okolicznościach wymaga jednak szerszego i odpowiedniego doktrynalnego podejścia do problemu działań nieregularnych, zwłaszcza w obliczu ostatnich wydarzeń w bliskim sąsiedztwie Polski.

Aneksja Krymu przez Rosję i dalszy rozwój wydarzeń na Ukrainie prowokuje m.in. do oceniania szans polskiej armii w hipotetycznym starciu z rosyjską. Realia są takie, że biorąc pod uwagę samą liczebność sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej i ilość uzbrojenia w ich dyspozycji, przeciwstawić się im „w polu” są w stanie samodzielnie tylko Stany Zjednoczone i Chiny (pomińmy użycie broni nuklearnej). Ocena polskiego potencjału obronnego pod tym względem nasuwa oczywiste wnioski, ale skłania także do zwrócenia uwagi na znaczenie działań nieregularnych. Przytaczana wyżej amerykańska doktryna IW to doktryna „silnego” – mocarstwa zmuszonego dbać o swoje interesy w różnych częściach świata, często w starciu z przeciwnikiem słabszym militarnie. Czy działania nieregularne państwa „słabszego” będą skuteczne, a ich ujęcie w jego doktrynie celowe? To oczywiste i wynika już z omawianej doktryny amerykańskiej. Najpotężniejsze pastwo świata koncentruje się przecież na sytuacji, kiedy musi walczyć z przeciwnikiem nieposiadającym floty wojennej, dywizji pancernych i lotnictwa, ale którego istnienie i działania zagrażają bezpieczeństwu USA lub jego interesom. Istota działania amerykańskiej doktryny IW opiera się na pozyskaniu wsparcia społecznego i zalegalizowania przez społeczeństwo wspieranych lub stworzonych przez Amerykanów struktur państwowych. Taktyka pozyskiwania „dusz i serc” wypróbowana, ale niezrealizowana w pełni skutecznie podczas konfliktu wietnamskiego, z mniejszym lub równym skutkiem stosowana była w Iraku, a obecnie w Afganistanie. Amerykanie i NATO stosują doktrynę IW wspierając afgański rząd Karzaja w walce z talibami, Al-Kaidą, siatką Haqaniego, Hizb-e-Islami itd. Ich przeciwnik nie mając żadnych takich doktryn realizuje natomiast dokładnie te same cele, ale z pozycji „słabego”. Za pomocą działań militarnych, operacji psychologicznych i informacyjnych oddziałuje na społeczeństwo, aby uzyskać jego wsparcie (oczywiście, akcje bojowe tzw. talibów to głównie ataki terrorystyczne, często wymierzone też w cywili, operacje psychologiczne to zazwyczaj zastraszanie, a ich operacje informacyjne to szantaż i propaganda religijna). Wracając na grunt polski i zagrożeń wynikających z imperialnych dążeń Rosji, doktryna działań nieregularnych musi być elementem naszej strategii obronnej, ale mimo korzystania ze wszystkich doświadczeń oraz narzędzi ujętych w doktrynie USA, powinna mieć zupełnie inne cele i kierunki. Jeśli przyjmiemy, że naszym przeciwnikiem jest państwo o potencjale militarnym i przemysłowym, któremu nie jesteśmy się w stanie przeciwstawić w otwartej walce (wojnie konwencjonalnej), to musimy założyć, że nasze siły zbrojne zostaną rozbite w toku regularnych działań bojowych. Oczywiście art. 5 Paktu Północnoatlantyckiego gwarantuje nam wsparcie NATO, ale zanim sojusznicy ruszą z pomocą (w co nie wątpię), nasza armia może już być rozbita, a duża część kraju zajęta. Doktryna działań nieregularnych dla Polski ma więc sens na dwóch kierunkach:

– przeniesienie działań bojowych na teren przeciwnika w celu związania jak największej ilości jego sił oraz zdobywania informacji kluczowych dla podejmowania decyzji na szczeblu strategicznym,

– przygotowanie struktur planowania i dowodzenia na własnych terenach, które mogą zostać zajęte przez przeciwnika, w celu pozbawienia go możliwości manewru, przerwania łączności, odcięcia dróg zaopatrzenia i stwarzania innych utrudnień.

Mimo że zazwyczaj mówi się o trzech fazach bezpieczeństwa państwa, czyli pokoju, kryzysu i wojny, powołajmy się ponownie na Clausewitza, który mówił, że pokój to tylko przerwa pomiędzy działaniami wojennymi. Mając to na uwadze, nasza doktryna powinna zakładać ciągłą działalność wywiadu na terenach państw potencjalnie stanowiących zagrożenie (co i tak, mam nadzieję, odbywa się obecnie), ale ukierunkowaną m.in. także na przygotowanie i prowadzenie przyszłych działań niekonwencjonalnych. Oznacza to, że polski wywiad nawet w czasie pokoju powinien monitorować np. wszystkie siły opozycji w tych państwach, pozyskiwać w nich współpracowników oraz być gotowym do stworzenia w czasie kryzysu odpowiednich warunków dla rozpoczęcia kolejnej fazy, czyli włączenia się w działania sił specjalnych. Niestety, doktrynalne powiązanie poprzez IW sił specjalnych ze służbami specjalnymi jest czymś normalnym dla Amerykanów czy Brytyjczyków, natomiast w Polsce to wciąż tabula rasa. Mówiąc prosto z mostu, jeśli obawy przed „III wojną światową ze Wschodu” okazałyby się słuszne, to najlepiej, by polskie siły specjalne kierowały działaniami partyzanckimi na głębokich tyłach nacierających na nas wojsk i to zarówno na terenach potencjalnie okupowanych (Ukraina, Białoruś, Litwa), jak i w samej Rosji.

Jeśli chodzi o drugi kierunek, to doktryna IW powinna zakładać, że każda rozbita w walce formacja oraz istniejące struktury rezerw po odcięciu od sił głównych realizują zamierzenia operacyjne jako jednostki dywersyjne i rozpoznawcze. Tak to zresztą ujmują polskie definicje działań nieregularnych mówiące, że przechodzi się do nich w sposób planowy lub nieplanowy, czyli wymuszony najczęściej niepowodzeniem realizacji poprzedniego zadania. Historyczne doświadczenia II wojny światowej dają nam możliwości przygotowania planów, które powinny przyprawić potencjalnych agresorów o dreszcze. Działania nieregularne jako element strategii obronnej państwa mają przede wszystkim znaczenie ze względu na charakter odstraszający. Kraj, który w założeniach strategii obronnej może zmobilizować do regularnej walki 300–400 tysięcy żołnierzy, ale po pierwszej „przegranej” ma sprecyzowane i przygotowane plany oraz środki umożliwiające kontynuowanie działań bojowych za pomocą co najmniej 100–150 tysięcy żołnierzy-partyzantów, a także możliwość wspierania i kierowania działaniami niekonwencjonalnymi na terytorium przeciwnika, będzie ciężkim orzechem do zgryzienia dla planistów potencjalnego agresora. Doktryna IW sprawia, że zniszczenie konwencjonalnych czy regularnych sił zbrojnych i zajęcie terytorium państwa nie przerywa ciągłości dowodzenia nad jednostkami, które jedynie schodzą do „podziemia”, by realizować plany działania przygotowane na taką sytuację. Struktury dowodzenia mogą działać niejawnie, natomiast państwo polskie działa w dwóch wymiarach: zagranicznym, na forum państw sojuszu (gdyż tam znalazłyby się najprawdopodobniej nasze władze polityczne) oraz krajowym, gdzie funkcjonowałyby struktury państwa podziemnego. Brzmi znajomo, prawda? Pesymiści twierdzą, że historia lubi się powtarzać, ale oby tym razem nie mieli racji…

Amerykanie szkolący swoich oficerów na kursach planowania operacyjnego, każdego ewentualnego przeciwnika, posiadającego w swej doktrynie militarnej aktywne działania nieregularne, podnoszą natychmiast do kategorii wymagającej zastosowania IW, czyli zakładają, że pokonanie go militarnie to dopiero początek konfliktu. Rosjanie po doświadczeniach w Czeczenii zapewne mają podobne przemyślenia, wielu ich dowódców wciąż pamięta również Afganistan. Pamiętajmy jednak, że doktryna IW wymaga współpracy na poziomie politycznym ministerstw obrony narodowej, spraw wewnętrznych i spraw zagranicznych, a na poziomie strategicznym dokładnego określenia zadań dla Dowództwa Generalnego i Operacyjnego. Dotyczy to tylko przygotowania i planowania, natomiast poziom operacyjny to struktury, które trzeba zawczasu utworzyć na tzw. czarną godzinę. „Kłami” doktryny IW powinny być siły specjalne, ale nawet najlepsze jednostki sił specjalnych nic nie zdziałają, jeśli nie zostaną użyte zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Istotą i wyjątkową cechą DWS/DSS było to, że miało ono także charakter dowództwa operacyjnego, a więc mogło szkolić i wyposażać podległe mu bezpośrednio jednostki specjalne, planować ich operacje bojowe, a następnie dowodzić nimi.

W proponowanym ujęciu IW to właśnie takie dowództwo mogło też w pierwszych tygodniach i miesiącach obcego najazdu sprawnie zająć się organizacją nieregularnych działań bojowych, scaleniem struktur dowodzenia na szczeblu taktycznym oraz utrzymaniem ciągłości dowodzenia do czasu aktywacji „podziemnych ośrodków operacyjnych”. Dlatego też, mimo że dysponowanie odpowiednio dużą liczbą czołgów i F16 jest jak najbardziej istotne, to powinniśmy wiedzieć, co zrobić w sytuacji, gdy czołgi spłoną, a samoloty zostaną strącone. A najlepiej, jeśli obrona jest tak zaplanowana, aby zniechęcała przeciwnika przed atakiem nie tylko ilością sprzętu technicznego.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!