Pierwsze AW101 już w służbie

Pierwotnie planowana dostawa partii czterech egzemplarzy AW101 Merlin miała zakończyć się pod koniec 2022 r. Roczne opóźnienie transzy nowych maszyn spowodowane zostało przez pandemię Covid-19 i wygenerowany przez nią lockdown zarówno w zakładach montażu końcowego w Yeovil, jak i u podwykonawców odpowiedzialnych za dostarczanie certyfikowanych komponentów. Nowe śmigłowce są efektem zawartej 26 kwietnia 2019 r. umowy (w ramach pilnej potrzeby operacyjnej) pomiędzy spółką WSK PZL-Świdnik (należącą do włoskich zakładów Leonardo) a Inspektoratem Uzbrojenia MON, o wartości 1,65 mld zł (brutto). Zawarta umowa objęła także pakiet offsetowy dziewięciu zobowiązań (podpisany 8 kwietnia 2019 r.) o wartości 400 mln zł z 10-letnim okresem wsparcia technicznego firmy Leonardo, których beneficjentami są Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 1 w Łodzi (gdzie powstanie Centrum Eksploatacji Śmigłowców) oraz Centrum Technologii Militarnych Politechniki Gdańskiej.

Przeczytaj także: Pierwszy śmigłowiec AW101 jest już w Polsce >>

Ósmego stycznia 2020 r. podpisano umowę wykonawczą offsetu (Leonardo MW, Thales DMS France, Meccanica per L’Elettronica e Servomeccanismi - MES), dzięki któremu nastąpi pozyskanie technologii związanych z bieżącą obsługą techniczną, okresowym serwisowaniem oraz naprawą płatowców AW101. Wszystkie dostarczone AW101 Merlin przed przekazaniem ich do eksploatacji Lotnictwu Marynarki Wojennej przeszły i aktualnie przechodzą (ostatni z zakontraktowanych czterech wiropłatów) cykl testów (płatowca, awioniki, specjalistycznego wyposażenia) rozpoczętych 17 sierpnia 2023 r. na przyfabrycznym lotnisku Leonardo w Świdniku. 

AW101 Lotnictwa Marynarki Wojennej

Zakupione przez Polskę AW101 Merlin to śmigłowce w wielozadaniowej konfiguracji ASW/CSAR/SAR (Anti Submarine Warfare/Combat Search And Rescue/Search And Rescue). Maszyny wykonane zostały w tzw. polskiej wersji eksportowej Mk614 (pochodnej płatowca Mk400) bez rampy załadunkowej oraz bez możliwości składania belki ogonowej do hangarowania na okrętach.

Wszystkie pozyskane na chwilę obecną cztery maszyny stacjonować będą w Darłowskiej Grupie Lotniczej (44. Kaszubsko-Darłowskiej Bazie Lotnictwa Morskiego) Gdyńskiej Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej im. kmdr. por. pil. Karola Trzaski-Durskiego. W 44. Kaszubsko-Darłowskiej Bazie Lotnictwa Morskiego dla zakupionych maszyn przygotowano nową infrastrukturę obejmującą budynki (szkoleniowy, obsługi technicznej) oraz nowe płyty  postojowe i hangary wraz z pomieszczeniami socjalnymi  i magazynowymi. Sześć nowoczesnych zespołów hangarowych jest w stanie zapewnić jednoczesną obsługę dwunastu płatowcom AW101. Nowa infrastruktura bazy jest wynikiem realizowanego od 2015 r. planu modernizacji 44. Bazy Lotnictwa Morskiego w Darłowie związanej z niedoszłym zamówieniem na 12 egz. śmigłowców H225M Caracal (6 szt. w wersji ZOP oraz 6 szt. w wariancie SAR). Aktualnie Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej kończy ostatnią fazę wdrażania nowych maszyn do eksploatacji – pozyskania pełnej gotowości operacyjnej CR (Combat Ready). 

W pełni ukompletowane cztery załogi pierwszych polskich AW101 Merlin (w skład pojedynczej załogi AW101 wchodzą cztery osoby: dwóch pilotów oraz dwóch techników – nawigatorów, z których jeden to oficer taktyczny, tzw. TACO, który analizuje dane i przydziela zadania, decydując jednocześnie o użyciu danego systemu oraz specjalnego uzbrojenia, drugi zaś to operator SENSO, obsługujący poszczególne systemy sensoryczne śmigłowca) ukończyły pełny cykl szkoleń, dzięki którym pozyskały uprawnienia instruktorskie w celu szkolenia kolejnych załóg AW101 w kraju. Załogi te wspomagane będą przez brytyjskich instruktorów - osiągnięcie pełnej gotowości bojowej personelu pierwszych czterech maszyn spodziewane jest na przełomie 2024/2025 r. 

Pierwszym etapem sfery szkoleniowej polskich załóg były kursy językowe rozpoczęte w 2021 r. w Leicester w Wielkiej Brytanii, zakończone w połowie 2022 r., po których rozpoczęto intensywne szkolenia teoretyczne i praktyczne całego personelu lotniczego (pilotów, techników pokładowych, specjalistów obsługi naziemnej) w Yeovil w Wielkiej Brytanii, wspomagane lotami w norweskim ośrodku szkolenia symulatorowego FFS – Full Flight Simulator oraz kursem nawigatorów urządzeń firmy Thales we Francji. 

AW101 Merlin w wielozadaniowej konfiguracji ASW/CSAR/SAR uzupełnią, a następnie całkowicie zastąpią (po wyczerpaniu resursów) nadal eksploatowaną platformę Mi-14 w odmianach ASW (Mi-14PŁ w liczbie 4 egz.) i SAR (Mi-14PŁ/R w liczbie 1 egz.) oraz współpracować będą ze zmodyfikowanymi ośmioma płatowcami W-3WA (W-3T 2 szt.) i W-3WARM (W-3RM Anakonda 6 szt.).

Poza zmodernizowaną platformą W-3 polskie AW101 Merlin współpracować będą również z przyszłymi śmigłowcami programu „Kondor” (morskiego wielozadaniowego śmigłowca pokładowego mającego zastąpić intensywnie eksploatowane płatowce SH-2G Super Seasprite). Jednym z głównych pretendentów aspirujących w tym programie jest wysoce interoperacyjna w duecie z AW101 Merlin platforma AW159 Wildcat w odmianie ASW/RTI (zwalczania okrętów podwodnych/radiolokacyjnego wskazywania celów), która miałby bazować na trzech nowych fregatach programu „Miecznik” (jednostek nieoficjalnie nazwanych ORP Wicher, ORP Burza, ORP Huragan) w liczbie od 4 do 8 śmigłowców.

Zgodnie z wcześniejszymi założeniami, sfinalizowana miałaby być transza kolejnych 4 egz. AW101 Merlin ASW/CSAR/SAR Mk614, niewykluczone, że w wersji zbliżonej do wariantu Mk612 SAR (tzw. norweskiej opcji) z rampą pokładową, składaną belką ogonową, składanymi łopatami wirnika nośnego (możliwości pełnego hangarowania na przyszłych fregatach „Miecznik”). 

Zakupy powtórnych płatowców Merlin, jak również jak najszybsza realizacja programu „Kondor” stają się nadzwyczaj pilne nie tylko z powodu błyskawicznie zamykających się resursów platform Mi-14 (5 egz.) oraz SH-2G Super Seasprite (4 egz.), ale przede wszystkim w obliczu narastającego zagrożenia ze strony Rosji, jej polityki prowadzonej wobec Białorusi, toczącej się za naszą wschodnią granicą wojny w Ukrainie. 

Pozyskanie kolejnych maszyn docelowo w łącznej liczbie 8 do 12 szt. (w przeciwieństwie do marginalnej liczebności obecnego klucza 4 maszyn) pozwoliłyby na stworzenie podwalin pod pełną eskadrę AW101 Merlin ASW/CSAR, SAR Gdyńskiej Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej. 

AW101 Merlin Mk614

Jak już wspomniano, polskie płatowce AW101 Merlin zostały skonfigurowane zgodnie z wariantem Mk614 tzw. polskiej opcji eksportowej, wykonywania misji ASW/CSAR/SAR. 

Tak szerokie spektrum realizowanych zadań: zwalczania okrętów podwodnych, ratownictwa bojowego, służby poszukiwania i ratowania możliwe jest dzięki modułowości specjalistycznego wyposażenia – systemu paletyzacji pozwalającej na szybką rekonfiguracje płatowca w zależności od potrzeb danej misji ASW/CSAR/SAR.

Dzięki systemowi szybkowymiennych palet śmigłowiec może być błyskawicznie przekonfigurowany (w czasie ok. 20 min) poprzez demontaż większości wyposażenia ASW w następujące platformy zadaniowe:

Standard SAR: obejmującą montaż 4 noszy oraz 3 dodatkowych miejsc siedzących (w sumie 5 miejsc), zabudowę palet wyposażenia SAR z tratwami ratowniczymi, zestawem do przetrwania w chłodnym klimacie, sprzętem medycznym),

Dual Stretchers SAR (zwielokrotniona liczba noszy): zabudowa 8 noszy i 2 dodatkowych miejsc siedzących (w sumie 4 miejsca), zabudowa palet wyposażenia SAR,

Combat SAR: instalacja 4 noszy, dodatkowych 8 miejsc siedzących (w sumie 10 miejsc), montaż 2 punktów ogniowych (karabinów kalibru 12,7 mm oraz 7,62 mm),

Hight Capacity SAR (maksymalna pojemność): demontaż pozostałego wyposażenia ZOP niebędącego integralną częścią płatowca (stanowiska operatora ZOP, rewolwerowych wyrzutni pław, modułu opuszczanego sonaru), montaż 25 miejsc siedzących (w sumie 27 miejsc) lub 16 noszy z miejscami dla 5 medyków lub opcji bez miejsc siedzących, pozwalająca zabrać na pokład do 53 osób wymiennie z dowolnym ładunkiem o masie do 3050 kg.

Wyposażenie (paletyzowane) do wykrywania, lokalizacji, zwalczania okrętów podwodnych (ASW) polskich Merlinów składa się z systemu sonarowego francuskiej firmy Thales FLASH Sonics (FLASH Sonics jest szerokopasmowym zanurzalnym sonarem o niskiej częstotliwości pracy 3-5 kHz, służącym do wykrywania i lokalizacji obiektów pod wodą, dysponującym anteną zanurzeniową opuszczaną na głębokość do 750 m, anteną prowadzącą dookólną obserwację w trybach aktywnym i pasywnym, mogącą współpracować jednocześnie z kilkudziesięcioma bojami hydroakustycznymi) oraz dwóch zasobników bębnowych (wyrzutników rewolwerowych) pław hydroakustycznych.

Stała zabudowa płatowca AW101 ASW/CSAR/SAR wraz z awioniką obejmuje między innymi:

• radar poszukiwania i wykrywania morskiego AESA Leonardo Seaspray serii 7 o zakresie skanowania 360°,
• radar nawigacyjno-pogodowy,
• wieloczęstotliwościowy radionamiernik (DF),
• głowicę optoelektroniczną (FLIR),
• autopilot z trybem SAR (czteroosiowego cyfrowego automatycznego systemu kontroli lotu DAFCS typu „hands off” z systemem zarządzania lotem),
• szyna danych MIL-STD 1553B,
• nawigację opartą na różnicowym systemie pozycjonowania, obejmującą między innymi system TACAN,
• system transmisji danych współpracujący i innymi platformami lotniczymi, morskimi jak i naziemnymi,
• system  nawigacji taktycznej,
• systemy komunikacji V/UHF-HF,
• system pozycjonowania VOR/ILS,
• system TCAS (Traffic alert and Collision Avoidance System) taktyczny system zapobiegający zderzeniom statków powietrznych,
• transponder z modemem SATC,
• system wykrywania opromieniowania i samoobrony z wyrzutnikami flar termicznych,
• reflektor poszukiwawczy SAR,
• zewnętrzne wciągarki ratownicze w liczbie 2 szt.,
• system nadmuchiwanych pływaków awaryjnych,
• system aktywnej niwelacji drgań, ograniczający ich oscylację o 80%,
• system transportu zewnętrznego – punktem hakowym o nośności 4536 kg.

Jak widać wyposażenie płatowca Merlin Mk614 pozwala na efektywne prowadzenie działań z zakresu ASW oraz prowadzenia misji CSAR/SAR zapewniając trwałość operacyjną dla wszystkich wypełnianych misji.

Dzięki możliwości scalania pozyskanych danych w jeden pełny obraz sytuacji taktycznej AW101 Merlin może pełnić funkcję platformy dowodzenia, tzw. ACO (Aircraft Coordinator) - punktu kierowania akcją ratowniczą. 

Specyficzne parametry techniczno-taktyczne polskich AW101 dają możliwość prowadzenia operacji na praktycznie całym obszarze Morza Bałtyckiego, w każdych warunkach meteorologicznych - każdym aspekcie współczesnego sieciocentrycznego pola walki (złożoności sytuacyjnej w dynamicznym i skomplikowanym środowisku walki na morzu).

Wprowadzenie do użytku platformy AW101 Merlin jest generacyjnym skokiem w procesie modernizacji polskiego Lotnictwa Marynarki Wojennej, dającym niespotykane dotąd możliwości i zdolności.

Dane techniczne, parametry taktyczno-operacyjne AW101 Merlin MK614:

• napęd: 3 silniki General Electric CT7-8E o maksymalnej mocy ciągłej 1522 kW oraz maksymalnej mocy chwilowej (5 min) 1884 kW wyposażonych w zdublowany system sterowania FADEC (Full Authority Digital Electronic Control) z pomocniczą jednostką prądotwórczą Auxilary Power Unit (APU) o mocy 560 kVA. Silniki General Electric CT7-8E są konstrukcyjnie spójne osprzętowo z silnikami pozostałych platform: S-70i Black Hawk - General Electric T700-GE-701D, AH-64E Guardian - General Electric T700-GE-701D, AW-149 - General Electric CT7-2E1. 
• długość całkowita (wirnik nośny, kadłub, śmigło ogonowe): 22,83 m,
• długość kadłuba: 19,50 m,
• szerokość kadłuba: 2,80 m (ze sponsonami podwozia głównego 4,55 m),
• wysokość całkowita (podwozie, kadłub, śmigło ogonowe): 6,66 m,
• średnica wirnika nośnego: 18,60 m,
• średnica śmigła ogonowego: 4,10 m,
• masa własna: 10 500 kg,
• maksymalna masa startowa: 15 600 kg,
• masa użyteczna (paliwo, ładunek): 6300 kg,
• prędkość maksymalna (maksymalna moc chwilowa): 309 km/h,
• prędkość przelotowa (przy maksymalnej masie całkowitej i maksymalnej mocy ciągłej): 278 km/h,
• rekomendowana optymalna prędkość przelotowa: 257 km/h,
• prędkość ekonomiczna (maksymalny zasięg): 148 km/h,
• prędkość wznoszenia (przy maksymalnej masie całkowitej i maksymalnej mocy ciągłej): 9,5 m/s,
• pułap operacyjny: 4572 m,
• pułap zawisu z wpływem ziemi (+20°C): 2560 m,
• pułap zawisu bez wpływu ziemi (+20°C): 790 m,
• stabilny zawis przy prędkości wiatru bocznego: 75 km/h,
• zasięg maksymalny (maksymalna masa całkowita, przy dwóch pracujących silnikach tzw. trybie OEI – One Engine Inoperative): 1500 km,
• zasięg maksymalny (maksymalna masa całkowita, trzy pracujące silniki): 1363 km,
• zasięg do przebazowania (bez ładunku użytecznego): 2000 km,
• maksymalna długość lotu na 2 silnikach: 6 h 50 min,
• maksymalna długość lotu na 3 silnikach: 5 h,
• promień operacyjny: 370 km (plus 1 godzina w rejonie), 278 km (plus 2 godziny w rejonie), 90 km (plus 4 godziny w rejonie),
• możliwość prowadzenia lotu w zakresie temperatur: -40°C +50°C.

Uzbrojenie

• dwa punkty ogniowe (karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm oraz 12,7 mm) zainstalowane w drzwiach burty prawej oraz oknie burty lewej,
• cztery torpedy zwalczania jednostek podwodnych/nawodnych (w polskiej opcji torpedy typu Eurotorp MU90 Impact),
• cztery bomby głębinowe (niesprecyzowanego dotąd typu) lub dowolną kombinację bomb i torped na dwóch zewnętrznych pylonach, każdy z czterema punktami podwieszenia uzbrojenia,
• dwa pociski przeciwokrętowe typu: MBDA Marte Mk 2/s lub Sea Venom ANL (wybór docelowego typu pocisku na chwilę obecną nie został ustalony).

AW101 Lotnictwa Wojsk Lądowych

Pierwszą informacją dotyczącą chęci zakupu śmigłowców AW101 dla Lotnictwa Wojsk Lądowych była wypowiedź inspektora Sił Powietrznych, gen. bryg. pilota Ireneusza Nowaka, z dnia 25 maja 2023 roku. Dziesiątego sierpnia 2023 Inspektorat Uzbrojenia wystosował do WSK PZL-Świdnik S.A. (Leonardo) zapytanie w sprawie negocjacji o pozyskanie partii 22 egz. śmigłowców platformy AW101 w konfiguracji desantowo-transportowej z przeznaczeniem dla wojsk aeromobilnych oraz Wojsk Specjalnych.

Na chwilę obecną Lotnictwo Wojsk Lądowych realizuje na szeroką skalę zadania desantowo-transportowe wykorzystując do tego celu dwie podstawowe platformy: W-3W/W-3WA Sokół oraz Mi-8/17.

Platforma Sokół po zastąpieniu jej przez nowo zakupione płatowce AW-149 (program „Perkoz”) w liczbie 2 eskadr  (kontrakt z dostawą pomiędzy 2023-2029 r. podpisany 1.07.2023 o wartości 8,25 mld zł brutto) ma zostać zmodernizowana w programie Mid-Life Update (MLD) - doposażona w nowe wydajniejsze łopaty wirnika nośnego, nową cyfrową awionikę (Glass Cocpit) oraz uzbrojenie. 

W ten sposób zmodernizowane mają zostać ok. 43 egz. nośnika Sokół (wg danych Inspektoratu Uzbrojenia). Program modernizacji zakłada interoperacyjną spójność sprzętową z flotą nowych wiropłatów AW-149. 

Decyzja o chęci przezbrojenia Lotnictwa Wojsk Lądowych (LWL) na nową platformę transportową klasy +10 t podyktowana została trwającą za wschodnią granicą wojną w Ukrainie, która doprowadziła do zablokowania transferu zakupionych części zamiennych dla eksploatowanej w Polsce floty śmigłowców rodziny Mi-8/17. Nowa platforma gabarytowo oraz masowo zbliżona jest do konstrukcji Mi-8/17. Rozmiar przestrzeni załadunkowej AW101 (w porównaniu do Mi-8/17) to: 6,5 m długości, 2,5 m szerokości i 1,8 m wysokości oraz objętość sięgającą ponad 27 m³ (Mi-8/17: długość 5,3 m, szerokość 2,0 m, wysokość 1,8 m). Kabina posiada obszerne boczne drzwi szerokości 1,8 m (prawa burta) i 0,9 m (lewa burta) oraz rampę załadunkową szerokości 2,0 m, będącą kluczowym elementem w operacjach desantu wojsk aeromobilnych. 

Platforma AW101 LWL uzupełniać ma zakupione niedawno wiropłaty AW149, których dwa pierwsze egzemplarze zostały już dostarczone 30 października 2023 r. na docelowe miejsce swojego stacjonowania – lotnisko w Nowym Glinniku 25. Brygady Kawalerii Powietrznej (7 Dywizjonu Lotniczego). 

AW101 LWL miałyby operować z lotniska w Leźnicy Wielkiej (wchodzić w skład 1. Dywizjonu Lotniczego w ilości 16 egz. tzw. eskadry uzupełniającej) dysponującego wystarczającą liczbą lądowisk dla trzech eskadr nowych wiropłatów: jednej eskadry AW101 oraz dwóch eskadr uzbrojonych w pociski ppanc S-70i Black Hawk (32 egz. negocjowanych od 21 lipca 2023 r. w PZL Mielec), wspierających działania 96 egz. AH-64E Guardian w najnowszej odmianie v6 1 Brygady Lotnictwa Wojsk Lądowych (bazy w Pruszczu Gdańskim oraz Inowrocławiu/Latkowie), będących integralną częścią 16. oraz 18. Dywizji Zmechanizowanej nowoutworzonego 2. Korpusu Polskiej Armii.

Spekuluje się, iż pozostałe płatowce miałyby trafić do 1. Bazy Lotnictwa Transportowego w Warszawie lub/też do Powietrznej Jednostki Operacji Specjalnych, uzupełniając eksploatowane na chwilę obecną wiropłaty Mi-17, w grę wchodzi również opcja kolejnych czterech AW101 dla LMW.

Reasumując - nowoczesna i liczebna flota wielozdaniowych wiropłatów (jak nadal udowadnia to konflikt na Ukrainie) jest kluczowym elementem potencjału militarnego państwa o frontowym charakterze, jakim jest obecnie Polska, której terytorium jest składową wschodniej flanki NATO.