Skok w objęcia „Syreny”

Aby operacje przerzutu Cichociemnych i zaopatrzenia dla Polskiego Państwa Podziemnego zakończyły się sukcesem należało zorganizować sprawnie działający system ich odbioru. W celu zapobieżenia dokonywania skoków „na dziko”, które zwiększały ryzyko strat w ludziach i sprzęcie jesienią 1941 r. zorganizowano  specjalną komórkę Oddziału V Komendy Głównej ZWZ-AK, zwaną najczęściej „Syreną”.

Początki „Syreny” (w różnych okresach używano też kryptonimu „Import” oraz „Mll-Grad”) mogą sięgać lutego lub marca 1940 r., kiedy to gen. Stefan Rowecki powierzył ppłk dypl. Bernardowi Adameckiemu utworzenie „Szefostwa Lotnictwa” w Oddziale V KG ZWZ-AK., które niezwłocznie zajęło się opracowaniem zagadnień dotyczących odbiorem zrzutów i przyjęciem samolotów. W tym celu już w 1940 r. wybrano pierwsze placówki odbiorcze, a od jesieni zaczęto prowadzić intensywną korespondencję z Oddziałem VI Sztabu Naczelnego Wodza.

W grudniu 1940 r. do Warszawy dotarł ppłk Iranek-Osmecki „Antoni”, przywożąc ze sobą instrukcje dotyczące organizacji odbioru zrzutów z krótkim instruktażem o sposobie określania położenia miejsca zrzutu i zawiadamiania o mającej nastąpić operacji przerzutowej oraz ustalania elementu łączności samolot-placówka i placówka-skoczek.

Pierwszy zrzut w nocy 15/16 lutego 1941 r. zakończył się połowicznym sukcesem ponieważ z powodu błędu w nawigacji zrzut nastąpił w okolicach wsi Dębowiec, będącej częścią terenów polskich włączonych do III Rzeszy, położonej 138 km od placówki, która czekała tej nocy na samolot. Mimo zrzutu „na dziko”, skoczkowie wylądowali bezpiecznie, utracono jednak wszystkie zrzucone zasobniki z zaopatrzeniem, które wpadły w ręce wroga. Zrzuceni wówczas Cichociemni mjr Stanisław Krzymowski „Kostka” i rtm. Józef Zabielski „Żbik”, którzy w Londynie przeszli instruktaż w zakresie odbioru zrzutów, zostali włączeni do prac „Szefostwa Lotnictwa”.

Kolejnym krokiem milowym dla „Syreny” był zrzut w nocy 7/8 listopada 1941 r. kiedy do kraju trafił kpt. Niemir Bidziński „Karol Ziege”, przywożąc ze sobą „Instrukcję nr 8”, zawierającą obszerne omówienie zagadnień zrzutowych. Załączniki do dokumentu zawierały informacje na temat kryptonimów dla depesz dotyczących operacji zrzutowych, instrukcje funkcjonowania placówki odbiorczych, plan czuwania, z na przemian dyżurujących grup placówek. Wkrótce „Syrena” opracowała własne instrukcje i według nich szkoliła swoich pracowników, a także personel placówek odbiorczych. Były one modyfikowane przez cały okres akcji przerzutowych poprzez wymianę depesz ze spostrzeżeniami i propozycjami zmian.

Nabyte doświadczenia wpłynęły na wypracowanie pewnych skrupulatnie przestrzeganych ogólnych zasad. Pierwszą czynnością, przed mającym się rozpocząć sezonem operacyjnym, był wyjazd w teren przeszkolonego pracownika „Syreny”, nazywanego „Delegatem KG”, który – z pomocą ludzi z terenowej siatki, wyznaczał pole zrzutowe. W tym samym czasie ustalano punkty kontaktowe dla skoczków, gdyby zrzut odbył się poza placówką. Rejestrowane były mogące stanowić zagrożenie terenowe punkty niemieckiej obserwacji lotniczej, placówki żandarmerii i stanowiska artylerii przeciwlotniczej.

Po wybraniu miejsca odbioru zrzutu przez delegata KG dowódca placówki przystępował do kompletowania załogi i wyznaczał żołnierzy mających pełnić poszczególne zadania. Przydzielani byli do grupy odbiorczej, ekipy ewakuacyjnej oraz do ubezpieczenia. Po dodatkowym zaprzysiężeniu żołnierzy, poinstruowaniu i przećwiczeniu wszystkich czynności placówka była gotowa do wejścia w okres czuwania, który kończył się, choć nie zawsze, odbiorem zrzutu. 

Delegat przyjeżdżał ponownie na okres czuwania i uczestniczył w przyjęciu zrzutu. Razem z dowódcą placówki odbierał od skoczków pocztę dla KG , wykazy zawartości zrzutu, pasy lub gwoździe (specjalne pojemniki do szybkiego ukrycia cennych przedmiotów) z pieniędzmi oraz broń osobistą. Następnie delegat wyjeżdżał złożyć sprawozdanie w „Syrenie”, która drogą radiową nadawała pokwitowanie do Londynu. 

Skoczkowie po dopełnieniu formalności na zrzutowisku wyruszali do, zlokalizowanych głównie w Warszawie, punktów kontaktowych oraz lokali tzw. gorących, gdzie pod opieką kobiet z referatu „Ewa-Pers” - „Import”, popularnie nazywanych „ciotkami”, poznawali realia życia w okupowanym kraju w ramach tzw. aklimatyzacji, trwającą od dwóch do sześciu tygodni.

Równie ważne jak praca „w terenie” było sformowanie przez sztab „Syreny” planu czuwania. Ustalano sygnały porozumiewawcze pomiędzy samolotem a placówką, melodie sygnałowe i hasła dla skoczków, zaś na mapy w skali 1:300 000 nanoszono pozycje placówek. Na początku placówki otrzymywały kryptonimy przypadkowo, jednak od sierpnia 1943 r. ustalono odpowiednie kategorie dla poszczególnych okręgów, np. w okręgu Lwowskim, nazwy związane były z uzbrojeniem. Taki system ułatwiał odczytywanie źle zaszyfrowanych depesz. Późniejszym udogodnieniem były nazwy z jednej kategorii zaczynające się na tę samą literę. Oprócz tego, ustalono zapasowe rejony zrzutów, w których – w przypadku nieodnalezienia placówki przez samolot - piloci mogli zrzucić samych skoczków bez zasobników, gdyż nie było tam osób z odbioru zrzutów. 

W początkowym okresie uzgadniano położenie każdej placówki z osobna wraz ze związanymi z nią wszystkimi elementami pomocniczymi. Wkrótce jednak, ze względów bezpieczeństwa oraz w trosce o stan zdrowia obsady placówek (żołnierze czekali wiele godzin głownie w chłodne zimowe wieczory) zaczęto tworzyć plany czuwania: najpierw dla pojedynczych placówek, a później dla całych grup. Początkowo czuwano w noce księżycowe, później również w bezksiężycowe. Na okres czuwania każdego „tercetu” wyznaczano inne melodie sygnałowe, hasła dla skoczków i litery rozpoznawcze samolotów. Placówka, która odebrała zrzut odpadała z planu do końca „tercetu”, ponieważ jej działanie mogło być obserwowana przez nieprzyjaciela.

Po pewnym czasie pojawiły się placówki stałego czuwania, zdolne przyjąć zrzut na elementach obu grup. Grupy czuwających placówek w „tercecie” były kompletowane w zależności od tak zwanej „Stelli”, czyli aktualnej strefy zasięgu samolotu i miejsca startu. Przekazywane drogą radiową „Stelle” były fundamentalną sprawą przy układaniu planów czuwania. W późniejszym okresie, z powodu zwiększenia liczby wysyłanych do okupowanej Polski samolotów, „Syrena” przeprowadziła prace, mające na celu zwiększenia tzw. pojemności odbioru. Zakładano, że każdego miesiąca odbędą się 24 zrzuty w „tercecie” oraz 12 w noce bezksiężycowe. Zmienione zostały kryptonimy wszystkich placówek i uruchomiono dużą ilość nowych, w tym po raz pierwszy „bastiony” mogące przyjąć na raz zrzuty z kilku samolotów. Automatycznie każdej placówce przypisano placówkę zapasową, na którą kierował się samolot, gdy nie natrafił na główną. Wydzielono oddzielne placówki dla skoczków i oddzielne dla zrzutów materiałowych, nie potrzebujących punktów kontaktowych.

W związku z przygotowaniami do zapowiedzianych zrzutów z kierunku południowego, w Krakowie i Lwowie zorganizowano dodatkowe placówki meteorologiczne. Z powodu olbrzymiej liczby placówek uniemożliwiających sprawne kierowanie nimi, powołano stanowisko referentów odbioru zrzutów (zwanych oficerami zrzutowymi) w obszarach, okręgach i podokręgach, którym udzielano coraz szerszej autonomii. 

Na skuteczność odbioru ludzi i sprzętu wpływała też sama technika odbioru zrzutów. O mającym nastąpić desancie placówka odbiorcza informowana była umówioną piosenką nadawaną na zakończenie audycji polskiej radia BBC (tzw. system szyfrowania „Jodoform”). Do bezpośredniej komunikacji między żołnierzami na ziemi a załogą samolotu służył zazwyczaj system komunikacji świetlnej, który zastąpił wykorzystywane w początkowych operacjach głośne dudnienia silników zbliżającej się maszyny. 

Nadlatujący nad zrzutowisko samolot nadawał za pomocą reflektora umówiony sygnał (literę) alfabetem Morse’a. Odpowiedzią z ziemi było nadanie innej określonej litery za pomocą światła białego – sygnalizacyjnego (ze składu grupy sygnałowej). Po wymianie znaków na ziemi zapalano pozostałe światła białe i czerwone ułożone w kształt ustalonej figury wyznaczającej swą dłuższą osią kierunek wiatru. 

W ostatnim okresie dla ułatwienia odnalezienia placówki, w pewnej odległości od niej i w określonym układzie rozpalano ognisko. Przydatna była też łączność radiowa, która byłą jednak ograniczona z powodu braku aparatów nadawczo-odbiorczych. Starano się stosować tzw. „S-fony” czyli zrzutowe radiotelefony służące do porozumiewania się z samolotem. W kraju było ich jednak bardzo mało, ok. 30 sztuk, a zasięg urządzeń wynosił jedynie ok. 3 km.

Używano też dostarczonych w pierwszych operacjach desantowych systemów naprowadzania samolotów na cel „Eureka-Rebeka”. Pierwsza cześć nazwy określała nadajnik fal ultra krótkich, uruchamiany impulsem z samolotu i pomagającym naprowadzić go na siebie z odległości 60 km, z dokładnością do 200 m. Samolot posiadał na pokładzie drugą część urządzenia, czyli „Rebekę” - odbiornik z ekranem, na którym pilot śledził wychylenia impulsu i naprowadzał samolot na cel. Po nawiązaniu kontaktu i upewnieniu się, że okolica jest bezpieczna, samolot – wykonując kolejne naloty nad zrzutowiskiem. dokonywał zrzutu pod wiatr, w pierwszej kolejności zasobników, następnie paczek, na końcu zaś spadochroniarzy. Czuwające na zrzutowisku kilkuosobowe grupy - patrole zbiorcze, miały za zadanie odnaleźć i załadować, na uprzednio przygotowane wozy, zrzucone zaopatrzenie i jego ewakuację do specjalnie w tym celu przygotowanych miejsc. O bezpieczeństwo operacji dbali uzbrojeni żołnierze ubezpieczenia zewnętrznego (rozmieszczeni w odległości nawet do kliku km od zrzutowiska) oraz wewnętrznego (w obrębie, bądź nieopodal pola zrzutowego do jego ochrony bezpośredniej).  

W skład kierownictwa „Syreny” wchodził też prokurator wojskowy, który zajmował się sprawami ewentualnej utraty pieniędzy lub zaopatrzenia dla polskiego podziemia, stanowiącego majątek państwowy i wojskowy. Sprawy kradzieży traktowano poważnie zazwyczaj wymierzając karę śmierci dla sprawcy lub sprawców. Na szczęście przypadków tego typu było niewiele.

Wydział „S” Oddziału VI wymienia imponującą liczbę 642 placówek odbiorczych w okupowanej Polsce. Cześć z nich „spaliło się” zanim przystąpiły do czuwania lub były to te same placówki o zmienionym kryptonimie. Można szacować, że w lecie 1943 r. było ich ok. 550, a odbiorem zajmowało się łącznie od 5 do 10 tys. żołnierzy podziemia. Do czasu zakończenia prowadzonej przez KG AK akcji scaleniowej różnych wojskowych ugrupowań konspiracyjnych, obsada placówek odbiorczych był oparta na jej członkach, którzy dobrze znali lokalne środowisko konspiracyjne. Oficerowie łącznikowi tych organizacji praktycznie weszli w skład „Syreny”. 

W miarę postępów w akcji scaleniowej, wszystkie placówki zostały włączone do sieci terenowej AK. W 1944 r. w niektórych okręgach zrzuty odbierane były przez oddziały partyzanckie. Po upadku Powstania Warszawskiego, z „Syreny” pozostały szczątki. Pracownicy, którzy nie zginęli, dostali się do niewoli lub uratowali się wychodząc z miasta wraz z ludnością cywilną. 

Fundacja im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej powstała w celu zachowania pamięci o Cichociemnych oraz pielęgnowania polskiego wysiłku zbrojnego. Szczegółowe informacje o działalności są dostępne na stronie: www.fundacjacichociemnych.pl.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!