Dywizja BRANDENBURG cz.11 – Bezkresna Rosja, kierunek Kaukaz

Operacja Fall Blau – letnia ofensywa Wehrmachtu w kierunku Kaukazu w założeniu miała przełamać panujący od końca 1941 roku frontowy impas, oraz otworzyć Niemcom dostęp do pól naftowych Kaukazu. 28 czerwca 1942 roku oddziały Wehrmachtu uderzyły w pozycje obronne 13. i 40. Armii Radzieckich, najpierw na odcinku od Liwna do Łozowa, a następnie, wraz z rozwojem natarcia podjęto także działania ofensywne na linii Łozów – Rostów nad Donem. Działania niemieckie w ramach Fall Blau prowadzono na dwóch kierunkach, które przyporządkowano siłom wydzielonym z Grupy Armii Południe.

Grupa Armii B pod dowództwem Generalfeldmarschall Feodora von Bocka,  w skład której wchodziła 6. Armia dowodzona przez Generals der Panzertruppen Fridricha Paulusa, 4. Armia Pancerna Generallobersta Hermanna Hotha, 1. Armia Generalobersta Hansa von Salmutha  rozpoczęły marsz w kierunku Stalingradu. W  tym samym czasie Grupa Armii A, nad którą dowództwo objął Generalfeldmarschall Wilhelm von List ruszył w kierunku Kaukazu siłami  11. Armii Feldmarschall Ericha von Mansteina , 1. Armii Pancernej Generalobersta Ludwiga von Kleista oraz 17. Armia (w przypadku tej armii można spotkać także określenie Grupa Armijna Ruoff) Generalobersta Richarda Ruoffa.

Niemieckie siły wyznaczone do podjęcia działań ofensywnych wsparto dodatkowo dwiema armiami państw sojuszniczych. Grupę Armii A wspierać miała sformowana jesienią 1941 roku 8. Armia włoska pod dowództwem generała Italo Gariboldi składająca się z korpusów 2., 35. oraz Alpejskiego. Łącznie ok. 230 tys. żołnierzy i 3 dywizjony lotnicze.  W pierwszej fazie operacji Fall Blau w działaniach ofensywnych uczestniczyły jedynie 35. Korpus, 2. Dywizja Piechoty Sforzesca i 3. Dywizja Szybka Celere. Pozostałe elementy 8. Armii broniły blisko 300 kilometrowej linii Donu wiążąc walką 63. Armię radziecką. Grupa Armii B otrzymała natomiast wsparcie 2. Armii węgierskiej, którą dowodził generał porucznik Gustav Jany. W jej składzie znajdowało się 9 dywizji piechoty, określanych mianem lekkich oraz 1 dywizja pancerna. Obraz sił sojuszniczych, w momencie rozpoczęcia realizacji Fall Blau uzupełnia obecność 3. Armii Rumuńskiej, która w nadchodzących działaniach wsparła natarcie 6. Armii Paulusa.  

23 czerwca 1942 roku rozpoczęła się skrupulatnie przygotowana niemiecka ofensywa letnia. Pierwsze dni działań przyniosły Wehrmachtowi błyskawiczny postęp. 6 lipca niemieckie oddziały przystąpiły do forsowania Donu w okolicy Woroneża i opanowały część miasta, a do 22 lipca ustalili front na linii Woroneż – Izum, przy czym na kierunku stalingradzkim ustanowili spore wybrzuszenie – było to następstwo wyprowadzonego 17 lipca natarcia w kierunku tego miasta. Do działań na północnym i środkowym odcinku frontu pod koniec lipca przyłączyły się także oddziały, którym przypadło nacierać m.in. na  Rostów i dalej w kierunku Kaukazu. Postęp Wehrmachtu został zatrzymany dopiero w połowie września wraz z początkiem walk o Stalingrad na odcinku północnym oraz w połowie października na odcinku południowym, gdzie Niemcy dotarli w okolice Groznego.  Sukces Wehrmachtu, przynajmniej w pierwszej fazie operacji Fall Blau był w wielu przypadkach zasługą działań Brandenburczyków, którzy już od pierwszego momentu natarcia realizowali wyznaczone im zadania i posuwali się przed czołówkami nacierających oddziałów.

W pierwszej fazie operacji Fall Blau działania Wehrmachtu wpierały kompanie z 1. Batalionu Hauptmanna Walthera, który operacje na froncie wschodnim prowadził praktycznie od 22 czerwca 1941 r. 1. kompania Oberleutnanta Babuke współdziałała z 14. Dywizją Pancerną  Generallmajora Ferdinanda Heima w ramach Grupy Armii A. 2. kompania Oberleutnanta Pinkerta działała w strefie natarcia 4. Armii Pancernej Generlallobersta Hermmana Hotha (Grupa Armii A), ostatnia kompania 1. batalionu – 3. Dowodzona przez Oberleutnata Johna współdziała natomiast z 13. Dywizją Pancerną General der Panzertruppe Traugota Herr (Grupa Armii A). W tym miejscu należy wspomnieć także o dwóch kolejnych kompaniach, które nie opuściły ZSRR po zatrzymaniu natarcia na Moskwę. Wycofanie poszczególnych oddziałów Pułku Brandenburg z frontu wschodniego nie objęło 9. kompanii Oberleutnanta Knischego, która kontynuowała walkę na północny zachód od Moskwy oraz 6. kompania Oberleutnanta Bansena, która operowała w tym czasie na Krymie.

Wraz z rozwojem operacji kolejne jednostki zwracały się do dowództwa z prośbą o przydzielenie oddziału Brandenburczyków do ich rejonu natarcia. Rosnące „zapotrzebowanie” na usługi Regimentu z.b.V. 800 przełożyły się na skierowanie kolejnych Brandenburczyków na front wschodni. Wraz z początkiem lipca do ZSRR  skierowano 2. batalion Majora Paula Jacobiego (z wyjątkiem 6. kompanii Oberleutnanta Bausena, która przebywała wówczas na Krymie), którego poszczególne kompanie dotarły pomiędzy 10 a 12 lipca do Mikołajewa nad Bohem. Następnie, 19 lipca na wschód wyruszył 3. batalion Hauptmanna F. Jacobiego, który trafił w okolice Doniecka, skąd następnie został skierowany do miejscowości Rovenki (na wschód od Charkowa). Początkowo przybyła  tam 10. kompania Hauptmanna Aucha oraz 12. kompania  Oberleutnanta Schadera. Wraz z początkiem sierpnia, oraz dotarciem na miejsce ostatniej – 11, kompanii 3. batalion zyskał pełną zdolność bojową. W tym czasie na tereny ZSRR przybył także także Regimentskommandeur Oberst Paul Haehling von Lanzenauer wraz ze sztabem.

Rozwój działań ofensywnych na południowym odcinku frontu wschodniego szczególnie angażował Brandenburczyków  na głównych kierunkach natarcia – Stalingrad i Rostów nad Donem. Swoje umiejętności a poprzez to przydatność żołnierze Regimentu z.b.V. 800 wykazali szczególnie w rejonie natarcia 3. Dywizji Pancernej dowodzonej przez Generalmajor Hermanna Breitha (dowodził Dywizją w okresie od 2 października 1941r. do 1 października 1942 r.). Błyskawiczny postęp czołgów wspomnianej Dywizji otworzył w połowie lipca możliwość przeprowadzenia rajdu na głębokie zaplecze wroga. Wyłom utworzony w linii frontu wykorzystali żołnierze 3. kompanii Oberleutnanta Johna (Brandenburg Regiment). Korzystając ze zdobycznych pojazdów wdarła się na około 80 km w głąb terytorium wroga. Działania dywersyjno-zwiadowcze Brandenburczyków, o mały włos nie zakończyły się całkowitą klęską. W jednej z mijanych wiosek kompania Oberleutnanta Johna została zatrzymana przez radziecki oddział wartowniczy i przekazany w celu przesłuchania oficerowi politycznemu stacjonującej tam jednostki. Politruk, na szczęście dla Niemców nie miał zastrzeżeń zarówno w zakresie dokumentów jak i celu prowadzonych działań i pozwolił na kontynuowanie zadania.  Po tej przygodzie 3. kompania skierowała się w drogę powrotną ku linii frontu. Rajd przeprowadzony w łuku Donu był, jak się później okazało, zapowiedzią dalszych działań Brandenburczyków, którzy w trakcie kampanii kaukaskiej stały się ich chlebem codziennym.

Postęp natarcia 3. Dywizji Pancernej, której działania kierowały się coraz bardziej na południe w kierunku Kaukazu zaprzągł ponownie do działania Brandenburczyków pod koniec lipca 1942 r. 23 lipca posuwające się w szpicy natarcia 3. Dywizji Pancernej czołgi uchwyciły przeprawę na Donie i przyczółek na południowym brzegu pomiędzy Konstantinowskiem a Wolgodońskiem. Dzień później niemieckie oddziały opanowały północną cześć Rostowa. W tym momencie do akcji skierowano 8. kompanie Hauptmana Siegfrieda Graberta, która otrzymała rozkaz podjęcia działań ofensywnych w kierunku Batajska (na południe od Rostowa) i opanowanie znajdujących się na tym kierunku przepraw mostowych zarówno kolejowych i drogowych.

Zadanie  opanowania przepraw na odcinku 8 kilometrów było jednak niezmiernie trudne ze wzglądu na podmokły teren rozdzielający Rostów od Batajska, poprzez który prowadziła tylko jedna zlokalizowana na grobli droga, w którą radziecka artyleria dzięki sieci obserwatorów była doskonale wstrzelana. Omijając ogniska trwających jeszcze w Rostowie walk, 8. Kompania sforsowała pierwszą odnogę delty Donu na zachód od miasta. Na drugim brzegu jako pierwsi znaleźli się podkomendni Leutnanta Hüllera z dowodzonej przez niego półkompanii i skierowali się do punktu zbornego na stanowisku dowodzenia 43. batalionu zmotoryzowanego (43. Krandschützen Bataillon) Oberstleutnanta Haralda Josefa Stolza (batalion wchodził w skład 13. Panzer Division, którą dowodził w tym czasie Generalmajor Traugott Herr. Oberstleutnant Harald Josef Stolz otrzymał 28 sierpnia 1942 r. Żelazny Krzyż Rycerski m.in. za walki w Rostowie).

Wraz z przybyciem pozostałej części kompanii oraz zapadnięciem zmroku Brandenburczycy ruszyli w kierunku pozycji wroga. W tym miejscu warto wspomnieć, że opanowanie przepraw na Donie w rejonie Rostowa było trudnym zadaniem ze względu na szeroką deltę tej rzeki. Niemcy w pierwszym momencie forsowania Donu uchwycili przyczółek, który znajdował się na zachód od płynącej przez Rostów rzeki Temernik. Ujście wspomnianej rzeki było ważną dla Niemców lokalizacją, gdyż to właśnie w tym miejscu znajdował się pierwszy z mostów łączący Rostów z Batajskiem. Powodzenie natarcia jednostek pancernych zależało przed wszystkim od skutecznego opanowania wszystkim pięciu mostów na ośmiokilometrowym odcinku pomiędzy Rostowem a Batajskiem. Zadanie, trudne ze względu na lokalizację wspomnianej drogi – teren podmokły – utrudniała dodatkowo, o czym już wspominałem artyleria radziecka dobrze wstrzelana w poszczególne mostu oraz rozmieszczone w okolicy Katiusze. W przypadku wyrzutni rakietowych sądzić można, że była to przysłowiowa ostatnia deska ratunku, Katiusze pomimo niewielkiej celności umożliwiały skoncentrowanie silnego ostrzału na stosunkowo niewielkim obszarze.

Wracając do działań Brandenburczyków, Hauptmann Siegfried Grabert poprowadził swoją kompanię w kierunku drugiego mostu. Pod drodze oddział dostał się pod ogień radzieckich moździerzy ponosząc przy tym pierwsze straty.  Na podejściu do drugiego mostu Brandenburczycy dołączyli do niemieckich oddziałów, które usiłowały nie dopuścić do wysadzenia go, równocześnie kontunuowanie natarcia skutecznie uniemożliwiał znajdujący się na równoległym moście kolejowym karabin maszynowy. Natarcie podjęto ponownie o godzinie 2:30, kolejne drużyny Hauptmanna Graberta posuwały się skokami przez most. W pewnym momencie Rosjanie zauważyli ruch i otworzyli ogień broni ręczne wsparty ostrzałem moździerzowym. Pomimo tego pierwsze drużyny dotarły na drugi koniec mostu  sygnalizując równocześnie rakietami pozostałym oddziałom wykonanie zadania. Wkrótce na uchwyconym przyczółku pojawiło się wsparcie w postaci ciężkich karabinów maszynowych, które skutecznie odrzuciły  kolejne kontrataki Rosjan.

Hauptmann Grabert, pomimo niedoborów amunicji poderwał swoją kompanię w kierunku trzeciego mostu. W tym przypadku atak skutecznie utrudniały zlokalizowane na wysepkach po obu stronach mostu radzieckie ckm-y. Brandenburczycy, pomimo wysokich strat przedarli się jednak przez most unieszkodliwiając przy tym ładunku wybuchowe. W trakcie szturmu Hauptmann Grabert otrzymał postrzał w brzuch (zmarł 25 lipca). W tym momencie natarcie wyczerpało swój impet, Niemcy okopali się na zdobytych pozycjach i pomimo kolejnych kontrataków wytrwali do świtu, kiedy to uzyskali wsparcie pierwszych czołgów i lotnictwa. Atak w kierunku Batajska kosztował 8. kompanię  Hauptmanna Siegfrieda Graberta obok życia dowódcy 17 zabitych, 54 rannych i 16 zaginionych, co poskutkowało jej wycofaniem w celu uzupełnienia strat. Wytchnienie Brandenburczyków było jednak chwilowe. 8. kompania (Oberleutnant Ernst Prochaska objął dowodzenie w miejsce Hauptmanna Siegfrieda Graberta) dołączyła wkrótce do działań w szpicy 13.Panzer Division wraz z 5. kompanią Leutnanta Zülcha i 7. kompanią Leutnanta Oesterwitza.

Zdobycie Majkopu

8 sierpnia, czołówki 13. Panzer Division znalazły się w odległości 12 kilometrów od miejscowości Majkop, w której Brandenburczycy przeprowadzili jedną z bardziej spektakularnych misji. Zanim jednak na scenę wydarzeń wkroczy Adrian von Fökkersam, wspomnieć warto raz jeszcze o 8.kompani Oberleutnanta Prochaska, która otrzymała zadanie opanowania mostu drogowego na rzece Biełaja w okolicy Majkopu. 9. Sierpnia oddział Oberleutnanta Prochaski wraz z 1. Batalionem 66. Panzergrenadier Regiment ruszył w kierunku celu, około godziny 17 Brandenburczycy wysforowali się przed pozostałe oddziały i dołączywszy do wycofujących się oddziałów radzieckich wraz z którymi dotarli do mostu. Po chwili zwłoki – milicjant kierujący ruchem zatrzymał odział Oberleutnanta Prochaski na czas rozładowani korka, oddział bez przeszkód przekroczył most i przystąpił do działania.

Błyskawiczna akcja pozwoliła obezwładnić załogę czołgu zlokalizowanego na południowym końcu mostu. W tym czasie oddział pionierów uporał się z rozmieszczonymi na moście ładunkami a Oberleutnant Prochaska wystrzelił rakietę – umówiony sygnał dla oddziałów Pazner Grenadier. Pierwsze niemieckie  czołgi utknęły na moście klinując się z porzuconą ciężarówką. W tym czasie z południowego brzegu otworzyli ogień radzieccy piechurzy utrudniając akcję udrożniania mostu.  Część podkomendnych Oberleutnanta Prochaski poprowdzonych przez dowódcę ruszyło z powrotem na most, by pomóc usunąć zator. Kiedy tylko dotarli do czołgów ich dowódca otrzymał śmiertelny postrzał, wkrótce potem czołgi wraz z piechotą przedostały się na drugi brzeg poszerzając i umacniając opanowany przyczółek. O ile działania 8. kompanii pozwoliły Niemcom zaoszczędzić czasu w przypadku przeprawy przez rzekę Biełaja, to nie miały jednak żadnego wpływu na opanowanie Majkopu. W tym przypadku skutecznością i pomysłowością wykazał się inny oddział Brandenburczyków.

W kolejnym wpisie działania oddziału Adrian von Fölkersam zakończone błyskawicznym zajęciem Majkopu przez Wehrmacht.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!