Kamuflaż na zimę

Podstawy

Skuteczne ukrywanie swojej obecności w terenie odgrywa kluczową rolę w działaniach niewielkich grup specjalnych lub rozpoznawczych operujących w ugrupowaniu nieprzyjaciela lub na jego głębokich tyłach. Trudny teren pokryty śniegiem, choć mający znaczący wpływ na obniżenie ich mobilności, ułatwia im jednocześnie przenikanie przez linie przeciwnika, bezpieczne funkcjonowanie bez pozostawania wykrytym oraz ułatwia ewakuację lub powrót z rejonu działania. Kamuflaż w warunkach zimowych, choć jest zadaniem bardzo utrudnionym, tak jak i w każdych innych, wymaga dostosowania swojego wyglądu do otoczenia.

W artykule postaramy się przybliżyć problematykę maskowania zimowego, starając się uwzględnić głównie działania w terenie Europy Środkowo-Wschodniej, a nie w warunkach arktycznych, co miałoby może i sens jako ciekawostka, ale nie w praktycznym zastosowaniu. Trzeba pamiętać o zupełnych podstawach tej sztuki – dyscyplinie kształtu, ruchu, kontrastu, koloru oraz dźwięku. Zgodnie z tymi regułami, należy zadbać o rozbicie charakterystycznego kształtu sylwetki człowieka i złamanie wszelkich linii prostych niewystępujących w przyrodzie, zlewaniu się z tłem, wykorzystywaniu ukształtowania terenu, w którym się znajdujemy – chroniąc się w miejscach ocienionych oraz zapewniających naturalną osłonę przed ewentualnym przeciwnikiem lub osobami postronnymi, poruszaniu w odpowiednim tempie, unikania demaskujących odgłosów jak głośne rozmowy, brzęczenie czy skrzypienie, a także błyszczących elementów wyposażenia.

Najtrudniejszym do uniknięcia elementem pozostają ślady pozostawiane przez poruszające się pieszo lub na nartach oddziały. Sposobów ich redukowania, bo trudno tu mówić o ich całkowitym pozbyciu, jest kilka i najpowszechniejszą metodą jest wykorzystywanie warunków atmosferycznych – opadów świeżego śniegu czy silnego wiatru, który zasypie łatwe do wytropienia ślady. Jeśli pogoda nie jest sprzyjająca, należy wykorzystywać ślady już istniejące lub poruszać się krok w krok za poprzednikiem, dzięki czemu przeciwnik nie powinien być w stanie ocenić liczebności poruszającego się w terenie oddziału. W artykule nie poruszymy kwestii maskowania obozowisk czy też baz patrolowych, gdyż to zagadnienie jest znacznie szersze i wymaga poświęcenia mu w przyszłości oddzielnego artykułu.

Odzież i wyposażenie

Najbardziej podstawowym środkiem maskującym wykorzystywanym od dziesiątek lat przez siły zbrojne wielu państw były i nadal pozostają białe narzutki maskujące z kapturami, noszone na standardowym umundurowaniu, uzupełniane odpowiednimi pokrowcami na hełmy czy plecaki. Materiały używane do ich wykonania są bardzo różnorodne, od środków improwizowanych pozyskiwanych choćby z prześcieradeł (niezmiennie od I wojny światowej aż do współczesnych konfliktów zbrojnych, zarówno przez armie regularne, jak i oddziały partyzanckie), które choć nie są sposobem doskonałym, to przynajmniej zapewniają jakąkolwiek możliwość zamaskowania się na śnieżnym tle, aż po przeznaczone do użycia wyłącznie w zimie kombinezony lub komplety odzieżowe. Wstępnie można je podzielić na dwie podstawowe grupy – dwuwymiarowe i 3D. Te pierwsze są jak dotąd najliczniejsze, głównie ze względu na łatwość produkcji i jej niski koszt. Zazwyczaj są to „narzutki” białe lub z nadrukowanym wzorem maskującym. Kamufl aże trójwymiarowe wprowadzane są głównie do wyposażenia oddziałów specjalnych, rozpoznawczych oraz dla snajperów i strzelców wyborowych, a zbliżone są do idei strojów maskujących ghillie suit.

Bez wątpienia najpopularniejszym kolorem, na który barwiona jest dwuwymiarowa odzież maskująca, jest jednolita biel. Należy tu jednak wziąć pod uwagę, że w zależności od warunków oświetleniowych, pogodowych oraz struktury i rodzaju materiału, o czym jednak nieco później, kolor ten może się zmieniać. Dodatkowo jest też niesamowicie podatny na wszelkie, najdrobniejsze nawet zabrudzenia, które może być trudno sprać. Jednolita biel świetnie sprawdzi się w warunkach arktycznych, gdzie w terenie praktycznie nie występują jakiekolwiek inne kolory lub występują marginalne. Problem pojawia się choćby w terenie górskim lub zalesionym, gdzie biel nie jest głównym kolorem otoczenia i przeplatana jest ciemną zielenią drzew, brązem lub niemal czernią skał czy też kamieni. Jeżeli przewidywane jest działanie w takich właśnie warunkach, o wiele bardziej skutecznym środkiem maskowania będą specjalne kamuflaże zimowe, zaprojektowane z myślą o użyciu w specyficznych warunkach zimowego lasu. Amerykański regulamin FM 3.97.6 Mountain Operations doradza, aby standardowych środków kamufl ażu (zielonego czyli leśnego) używać do momentu, gdy ilość śniegu w otoczeniu nie przekroczy poziomu 15%, natomiast jednolicie białych kombinezonów powinno używać się, gdy pokrywa przekroczy poziom 85%. Jeśli śniegu jest dużo, ale nie jest dominujący, powinno się odpowiednio dobierać elementy „białe” i „zielone”.

Niemal idealnym rozwiązaniem wydaje się tu dwuczęściowy komplet zimowy niemieckiej Bundeswehry, narzutka użytkowana również przez siły zbrojne innych państw, będąca odzieżą dwustronną – jedna ze stron jest jednolicie biała, natomiast na drugiej naniesione zostały ciemnozielone plamy symulujące gałązki drzew iglastych. W zależności od panujących warunków terenowych, strój można założyć na stronę lepiej komponującą się z otoczeniem lub założyć jedynie górę albo dół. W podobnym kamuflażu stroje maskujące oferuje również rosyjska firma Spław oraz przedsiębiorstwa włoskie i serbskie. Wybór kamuflaży zimowych, szczególnie tych oferowanych komercyjnie, zaprojektowanych z myślą o myśliwych, jest dość szeroki, jednak z dedykowanych kamuflaży wojskowych tego typu, zaledwie garstka rozwiązań jest warta uwagi, szczególnie że odzież taka powinna chronić nie tylko w zakresie obserwacji nieuzbrojonym okiem.

Poza wspominanym wyżej niemieckim kamuflażem zimowym, bardzo skuteczny w użyciu jest najnowszy kamufl aż armii fińskiej M/05 oparty na plamach w kształcie fraktali, kamuflaż szwedzki M/09, modyfi kacja włoskiej Vegetaty oraz kamuflaż zimowy amerykańskiej piechoty morskiej. Co ciekawe, wszystkie te wzory powstały przez zmodyfikowanie podstawowych, „zielonych” wersji użytkowanych w terenach zalesionych. Praktycznie wszystkie przygotowane są od razu w wersjach dwustronnych, gdzie jedna pokryta jest kolorem białym , i takie rozwiązanie można uznać za najlepsze – stronęjednolitą wykorzystuje się rzadziej, gdyż warunki pełnej pokrywy śnieżnej, szczególnie w Europie Środkowo- Wschodniej, są mniej spotykane niż teren, na którym występują jednak obiekty w innej kolorystyce.

Dopóki działania nie są prowadzone w terenie całkowicie pokrytym śniegiem, jednolicie biały strój może zdemaskować użytkownika, zwłaszcza gdy mówimy o poruszaniu się w terenie zalesionym, gdzie śnieg znajduje się jedynie na podłożu, zaś drzewa pozostają nieośnieżone. W takiej sytuacji najlepiej sprawdzi się zestaw składający się z zimowych spodni i „zielonej” kurtki. I odwrotnie, jeżeli śnieg leży wyłącznie na drzewach, a ściółka leśna lub drogi, którymi się poruszamy, są nieośnieżone, dół sylwetki powinien być zamaskowany leśnym wzorem maskującym, a góra kamuflażem zimowym. W warunkach górskich, gdzie pomimo występowania pokrywy śnieżnej widoczne są skały, całkiem skutecznie funkcjonują kamuflaże w odcieniach szarości, szczególnie amerykański Universal Camouflage Pattern (UCP). Decyzja o dobraniu odpowiedniego stroju maskującego powinna zostać dokonana przez dowódcę patrolu przed wyruszeniem w teren działań, na podstawie dostępnych danych wywiadowczych oraz prognoz meteorologicznych, a dopasowana do otoczenia już po dotarciu na miejsce.

Oddzielną kwestią jest jeszcze materiał, z którego wykonywane są okrycia maskujące. Najczęściej wciąż jest to niestety czysta bawełna, różnej gramatury, impregnowana tak, aby wilgoć śniegu nie powodowała przyklejania się stroju do spodniej warstwy, którą najczęściej jest odzież w ciemnych barwach maskujących. W przypadku braku odpowiedniej powłoki, po lekkim namoczeniu przez biały materiał zaczynają prześwitywać ciemne plamy munduru, co może doprowadzić do zdemaskowania żołnierza. Materiał nie może być więc ani zbyt  cienki, aby za szybko nie przemiękał, ani też zbyt gruby, gdyż będzieograniczał swobodne ruchy. Najlepsze narzutki maskujące szyte są więc z materiałów opartych na poliestrach lub nylonach, ewentualnie z niewielką domieszką bawełny, aby zredukować charakterystyczny szelest sztucznych tkanin. Odpowiednia impregnacja, oparta choćby na popularnych impregnatach typu DWR (Durable Water Reppelent) pozwala uniknąć szybkiego ich przemakania, oczywiście nie czyni ich wodoszczelnymi. Wspomniany wcześniej niemiecki kombinezon zimowy wykonany jest z grubej impregnowanej bawełny (wczesne wersje) lub bawełny z poliestrem (aktualna wersja), pod tym względem nie jest już taki perfekcyjny, przebija go natomiast jego włoska odmiana szyta dla strzelców alpejskich z poliamidów, która jest bardziej odporna na działanie wilgoci. Oprócz materiału ważny jest też odpowiednio dobrany krój takiej narzutki czy maskchałatu – nie może utrudniać ruchu, ale nie może być zbyt dopasowany, ponieważ noszony jest na innych warstwach umundurowania, a często i na oporządzeniu. Istnieją bowiem dwie szkoły użytkowania zimowych strojów maskujących, albo nosi się wyposażenie indywidualne pod nimi, albo na nich. Kolejną ważną cechą jest umożliwienie swobodnego dostępu do wyposażenia znajdującego się w kieszeniach lub ładownicach – producenci najczęściej stosują więc kieszenie „przelotowe”, czyli proste rozcięcia, przez które uzyskuje się dostęp do kieszeni munduru. Ciekawą koncepcję zaprezentowała norweska firma NFM, która we współpracy z armią Norwegii, a tej doświadczenia w działaniach w warunkach zimowych zaprzeczyć nie można, opracowała komplet narzutek maskujących, z odpinanym panelem przednim umożliwiającym dostęp do przenoszonej poniżej kamizelki balistycznej. Podobne rozwiązanie znajduje się na plecach – umożliwia dostęp z zewnątrz, przy pomocy kolegi, do małego plecaka patrolowego.

Bardziej zaawansowanymi środkami są mundury zimowe, które stanowią najczęściej specjalną wersję standardowej odzieży maskującej, jednak w „białej” kolorystyce. Odzież tego typu, jak choćby komplety z membraną Gore-tex czy kurtki smock, użytkowana jest w Niemczech, Szwecji czy Danii, głównie przez członków oddziałów specjalnych operujących w takich warunkach terenowych. Improwizowane stroje maskujące, powstające przez zaadaptowanie choćby strojów malarskich wykonanych z tworzywa Tyvek, są z góry skazane na niepowodzenie – ich odporność na przetarcia czy uszkodzenia mechaniczne jest po prostu zbyt mała, aby nadawały się do użytku wojskowego.

Oprócz modeli dwuwymiarowych, czyli wzorów maskujących naniesionych na tkaniny mundurowe, w użyciu znajdują się również wspomniane wcześniej wzory 3D. Najpowszechniej widywanym modelem tego typu jest strój snajperski Chamelon, wykorzystywany choćby przed oddziały rozpoznawcze francuskich strzelców górskich. Odzież tego typu wykonywana jest z sztucznych materiałów ponacinanych w sposób tworzący „liście”, z tym że w tym wypadku stroje są białe. Jako że powierzchnia śniegu rzadko kiedy jest doskonale gładka, ten typ stroju świetnie deformuje sylwetkę żołnierza, będąc czymś w rodzaju zimowego ghillie suit. Dwuczęściowe kombinezony uzupełniają pokrowce na plecaki.

Jeśli chodzi o wyposażenie indywidualne, jak plecaki czy oporządzenie, idealna sytuacja istniałaby wtedy, gdyby do dyspozycji oddziałów działających w warunkach zimowych oddano sprzęt przygotowany fabrycznie w śnieżnych barwach. Większość producentów oferuje takie warianty swoich produktów głównie na specjalne zamówienie, ale również ze względu na wyższe koszta jednostkowe będą one dostępne dla mniej licznego grona użytkowników. Standardowy plecak można zawsze przykryć pokrowcem z „zimowego” materiału lub z siatki maskującej, jednak problematyczne pozostają jego odkryte szelki oraz pozostałe elementy ekwipunku, jak choćby kamizelka taktyczna. Najprostszym sposobem jest pokrycie odkrytych fragmentów białą, matową farbą w spraju lub oklejenie ich taśmą klejącą, czy, ostatecznie, plastrem z metra dostępnym w aptece. Broń również powinna być odpowiednio  zamaskowana, jednak w sposób niekolidujący z czynnościami obsługowymi – tu również najlepszym rozwiązaniem będą farby lub taśmy klejące, szczególnie te przeznaczone do użycia na broni palnej, jak choćby McNett – inne mogą się stopić od wysokiej temperatury powstającej po otwarciu ognia. Podobne wymagania dotyczą sprzętu obserwacyjnego oraz różnego typu elektroniki, którą dodatkowo należy chronić przed niską temperaturą, która przyspiesza zużycie baterii. Warto również odpowiednio zabezpieczyć obuwie, najczęściej wykonane z czarnej skóry, i osłonić je stuptutami – w warunkach głębokiej pokrywy śnieżnej będą nas dodatkowo chronić przed śniegiem sypiącym się do butów.

Z miejsca należy zdementować potrzebę malowania twarzy w warunkach zimowych. O ile jest to niezbędny element kamuflażu w innych  warunkach, to w przypadku niskich temperatur maskowanie głowy zapewniać ma odpowiednia kominiarka lub czapka, w dostosowanych do otoczeniakolorach, wykonane oczywiście z termoaktywnych, a najlepiej i trudno palnych tkanin. Powód takiego postępowania jest poważny – to na twarzy widoczne będą pierwsze objawy wyziębienia i hipotermii, a na pokrytej białym wzorem maskującym, nie będą one po prostu widoczne. W warunkach zimowych, a w szczególności w warunkach arktycznych i wysokogórskich, niezbędne jest wykorzystywanie środków ochrony oczu jak gogle czy okulary z szybami z polaryzacją. Należy zwrócić uwagę, że powierzchnia nawet ciemnych szyb jest błyszcząca i może stać się źródłem zdradliwych refleksów świetlnych. Podczas przerw w przemarszu należy zawsze sprawdzać i ewentualnie poprawiać elementy maskujące.

Noktowizja i termowizja

Siły biorące udział we współczesnych konfliktach zbrojnych są w dużym stopniu nasycone różnego typu urządzeniami noktowizyjnymi. Ich obecność, choćby nawet w niewielkiej liczbie, w rękach ugrupowań terrorystycznych czy wszelkiej maści partyzantek, nie jest niczym zaskakującym.Praktycznie każdy może nabyć komercyjne gogle lub lornetki noktowizyjne I czy II generacji, o lepszych lub gorszych parametrach obserwacyjnych. Dlatego przy doborze odzieży maskującej, również tej zimowej, należy liczyć się z faktem, że przeciwnik może posiadać umiejętności i możliwości skutecznej walki i rozpoznania także w ciemnościach. Ryzyko wykrycia można zminimalizować przez stosowanie materiałów oraz barwników o właściwościach pochłaniających promieniowanie podczerwone emitowane przez urządzenia noktowizyjne. Inne zasady kamuflażu nocą pozostają niezmienione – specyfika działania urządzeń noktowizyjnych powoduje, że obiekt dobrze zamaskowany i niewidoczny w ciągu dnia, pozostanie niewykrywalny również w nocy.

Kolejnym czynnikiem, na który należy zwrócić uwagę, jest maskowanie w zupełnie innym spektrum – termowizji, stającej się coraz popularniejszym środkiem wykrywania siły żywej przeciwnika, działającej w każdych warunkach atmosferycznych i oświetleniowych. Czasy ugrupowań partyzanckich z II wojny światowej ukrywających się w kompleksach leśnych dawno już odeszły w niepamięć. Obecnie za pomocą załogowych lub bezzałogowych środków lotniczych można z łatwością wykryć przemieszczające się pojedyncze osoby, nawet w trudnym terenie. W otoczeniu o bardzo niskiej temperaturze postać żołnierza o temperaturze ciała 36,6˚C będzie doskonale widoczna na zimnym tle, nie mówiąc już o obozowisku, gdzie zapewne będzie używane dodatkowe źródło ciepła. Pionierem w dziedzinie środków maskujących zmniejszających sygnaturę termiczną była szwedzka firma SAAB Barracuda, która pierwsza zaprojektowała siatki zmniejszające emisję temperatury zarówno człowieka, jak i pojazdów. Obecnie coraz większe grono producentów zaczyna oferować różnego typu środki maskujące w tym zakresie, siatki oferuje również polska firma Miranda, w tym gotowe stroje maskujące Berberys Soldier, również w wersji zimowej. Innym sposobem zmniejszenia możliwości wykrycia żołnierzy za pomocą urządzeń termowizyjnych są testowane przez jedną z europejskich firm, rozwiązania oparte na foliach pełniących funkcję filtrów rozpraszających emitowane ciepło, które łączone są z tkaninami mundurowymi. Potrzeba znalezienia rozwiązań, które będą skutecznie chroniły w tym spektrum, jest o tyle pilna, że współczesne miniaturowe urządzenia termowizyjne są w stanie wykryć ślady osoby, która przeszła w danym terenie nawet kilkanaście minut wcześniej. Ostatnią, wciąż niezbyt powszechnie wykorzystywaną metodą wykrywania są kamery działające w zakresie promieniowania UV (ultrafiolet) – obecnie opracowywane są środki chemiczne, dzięki którym możliwa będzie redukcja reemisji i tych fal, nanoszone na umundurowanie.

A to Polska właśnie

Niestety, w Polsce wciąż pokutuje myślenie, że do działań zimowych wystarczy jednolicie biała bawełniana narzutka, która pozostaje podstawowym środkiem maskującym na warunki zimowe we wszystkich oddziałach Wojska Polskiego. Może to nie byłoby złe rozwiązanie, gdybyśmy mieli w kraju pustynie lodowe, a takich raczej się u nas nie spotyka. Owszem, pojawiły się testowe egzemplarze narzutek wykonanych z poliamidów, ale nie weszły one dotąd na wyposażenie i wciąż były to warianty jednolicie białe (co w sumie nie będzie problemem, jeśli mamy pod ręką farbę  w spraju). Ze względu na różnorodność warunków terenowych w Polscewarto się zastanowić, czy nie byłoby rozsądne wprowadzenie odzieży dwustronnej, pokrytej również jakimś rodzajem kamufl ażu zimowego. Na podstawie zebranych materiałów fotograficznych oraz własnych obserwacji uważam, że rozsądnym rozwiązaniem wyjściowym wydaje się tu niemiecki wzór maskujący (nota bene kupowany również przez polskie jednostki specjalne), który można by nieco zmodyfi kować (rozjaśnić) i umieścić na lepiej zaprojektowanej odzieży lub któryś ze wzorów opartych na fraktalach. Zapewniłoby to polskim żołnierzom możliwość dostosowania wzoru maskującego do panujących warunków terenowych, a jednocześnie pozwoliłoby to na pewne oszczędności finansowe – nie trzeba by na przykład wprowadzać dwustronnej odzieży puchowej (biało-zielonej), takiej jak teraz wykorzystywana jest podczas misji w Afganistanie. Z kolei odzieży membranowej w kolorystyce zimowej nasi żołnierze nie mają, a nie zawsze istnieje potrzeba noszenia kurtki puchowej – narzutka maskująca może być noszona zarówno na „goretexie”, jak i na „puchu”, byleby wykonana była z materiału, który będzie odporny na rozdarcia i nie będzie nasiąkał wodą. Liczmy, że logistykom WP uda się wkrótce znaleźć sposób na rozwiązanie i tej kwestii.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!