Patrol 2015 - Materiały promieniotwórcze jako źródło w działaniach asymetrycznych (terrorystycznych) - Przykład zagrożenia na podstawie ćwiczeń
Ćwiczenia "PATROL 2015 - epizod Świerk"
W listopadzie 2015 r., w ramach Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania, zostało przeprowadzone ćwiczenie „Patrol 15”, które obejmowało procedury reagowania służb w momencie wystąpienia zagrożeń ze strony czynników CBRN (chemicznych, biologicznych, radiacyjnych/nuklearnych). Jeden z epizodów, „epizod Świerk”, dotyczył ataku terrorystycznego na obiekt jądrowy, jakim było Narodowe Centrum Badań Jądrowych w Świerku.
In November 2015, as part of the National System of Contamination Detection and Alarm, a training "Patrol 15" was conducted and included procedures of the services' reaction to CBRN factors (chemical, biological, radiological and nuclear). One of the episodes, "the Swierk episode", concerned a terrorist attack on a nuclear object - the National Centre for Nuclear Research in Swierk.
Zdjęcia: Andrzej Krugler
Zobacz także
Krzysztof Mątecki Siły specjalne ćwiczyły w Arktyce
W dniach od 23 lutego do 11 marca 2024 roku na skutych lodem terenach Arktyki odbywały się ćwiczenia obronne pk. „Arctic Edge 24”, w których udział wzięło blisko czterystu operatorów sił specjalnych ze Stanów...
W dniach od 23 lutego do 11 marca 2024 roku na skutych lodem terenach Arktyki odbywały się ćwiczenia obronne pk. „Arctic Edge 24”, w których udział wzięło blisko czterystu operatorów sił specjalnych ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Danii, Norwegii i Wielkiej Brytanii.
European Best Medic Competition 2023 - walka o tytuł najlepszego medyka
Pod koniec 2023 roku, na terenie niemieckiego poligonu Grafenwoehr, odbyła się kolejna edycja prestiżowych zawodów medycznych pod hasłem European Best Medic Competition 2023. Tak jak podczas poprzednich...
Pod koniec 2023 roku, na terenie niemieckiego poligonu Grafenwoehr, odbyła się kolejna edycja prestiżowych zawodów medycznych pod hasłem European Best Medic Competition 2023. Tak jak podczas poprzednich edycji, w zawodach wzięli udział najlepsi medycy z armii Stanów Zjednoczonych i krajów partnerskich z NATO. Polska reprezentowana była przez medyków Grupy Zabezpieczenia Medycznego z Jednostki Wojskowej AGAT z Gliwic. Tekst: Krzysztof Mątecki Zdjęcia: US Army
Krzysztof Mątecki Zimowe zawody Wintertide 2023
Na terenie kopalni złota w Złotym Stoku odbyła się trzecia edycja taktyczno-ratowniczych zawodów zimowych Wintertide. Zespoły biorące udział w zawodach rywalizowały ze sobą 130 metrów pod ziemią w ciemnych...
Na terenie kopalni złota w Złotym Stoku odbyła się trzecia edycja taktyczno-ratowniczych zawodów zimowych Wintertide. Zespoły biorące udział w zawodach rywalizowały ze sobą 130 metrów pod ziemią w ciemnych korytarzach kopalni oraz na powierzchni, gdzie czekały na nich ujemne temperatury, wiatr i opady śniegu.
Mając na uwadze zagrożenie, jakie może być wywołane poprzez nieuprawnione wtargnięcie do tego typu obiektu lub wejście w posiadanie izotopu promieniotwórczego, niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie zjawiska zagrożenia terrorystycznego RN (radiologicznego/nuklearnego).
Przybliżając istotę promieniowania radioaktywnego należy wskazać, że towarzyszy ono człowiekowi w ciągu całego jego życia. Powołując się na dane statystyczne według Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej za 2002 r.:
- średnia całkowitej dawki efektywnej otrzymanej w roku przez statystycznego mieszkańca Polski wyniosła 3,36 mSv;
- największy udział w tej wartości, ok. 74% (2,5 mSv), ma promieniowanie radionuklidów naturalnych, a wśród nich promieniowanie pochodzące od radonu, stanowiące 40,5% (1,36 mSv). Znaczną składową, wynoszącą ok. 25% (0,85 mSv), jest również dawka wynikająca ze stosowania promieniowania w diagnostyce medycznej;
- wartość rocznej dawki efektywnej powodowanej promieniowaniem radionuklidów pochodzenia sztucznego, które znalazły się w środowisku na skutek awarii jądrowych, wyniosła 0,012 mSv, co odpowiada ok. 0,4% wartości całkowitej dawki efektywnej przypadającej na statystycznego mieszkańca Polski.
Przekroczenie roczne wartości 20 mSv określonej w Ustawie Prawo Atomowe z dnia 29 listopada 2000 r. jako limit dawki promieniowania dla osób narażonych zawodowo w zależności od krotności czasu ekspozycji naraża człowieka na utratę życia lub zdrowia. Powyższy fakt oraz fobia radiacyjna panująca wśród społeczeństw predysponuje źródła promieniowania jonizującego jako lukratywne narzędzie zamachu terrorystycznego. Aktu, którego ujawnienie do wiadomości publicznej gwarantuje spowodowanie ogólnej paniki z tendencją do hipochondrycznych zachowań oraz długotrwałych skutków społecznych.
Zagrożenie użyciem materiałów rozszczepialnych staje się w dzisiejszych czasach coraz poważniejsze. W grudniu 2015 roku Parlament Europejski w swoim raporcie zasugerował, że tzw. „Państwo Islamskie” w swoich kolejnych zamachach może użyć broni niekonwencjonalnej i najprawdopodobniejszy scenariusz obejmuje właśnie użycie materiałów radiologicznych.
Terroryzm radiologiczny powstaje w związku z:
- kuszącą możliwością zastosowania broni, której działanie jest niezauważalne dla zmysłów człowieka;
- brakiem zahamowań etyczno-moralnych;
- deklaracją terrorystów;
- dostępnością zasobów wiedzy m.in. w zasobach internetu;
- czarnym rynkiem materiałów radioaktywnych;
- dużą liczba bezrobotnych ekspertów nuklearnych;
- niewystarczającym zabezpieczeniem ładunków jądrowych w byłym ZSRR;
- niestabilną sytuacją geopolityczną m.in. w Azji Południowej, Bliskim Wschodzie oraz wschodniej ścianie granicy Polski.
- Rodzaje zagrożeń terroryzmem nuklearnym/radiologicznym:
- klasyczna broń jądrowa („home-made nuke”);
- broń radiologiczna (radiological dispersion device – RDD, tzw. „brudna bomba”; Radiological Exposure Device – RED celowe, niewidoczne podłożenie izotopu);
- sabotaż instalacji nuklearnej.
Czynniki wpływające na siłę rażenia bomby radiologicznej:
- ilość uwolnionego materiału radioaktywnego;
- właściwości promieniotwórcze uwolnionego materiału;
- właściwości ładunku rozpraszającego materiał radioaktywny;
- kierunek i prędkość wiatru oraz inne czynniki pogodowe;
- ukształtowanie terenu oraz jego rodzaj;
- lokalizacja, w tym m.in. ewentualna infrastruktura znajdująca się w pobliżu miejsca wybuchu.
Krajem umożliwiającym pozyskanie materiału radioaktywnego do konstrukcji brudnej bomby jest Rosja. Na przełomie lat 1992–2002 ujawniono 8 incydentów udanej kradzieży urządzeń zawierających izotopy promieniotwórcze przeznaczenia bojowego z rosyjskich magazynów.
O powyższym stanie może świadczyć wypowiedź z roku 1997 gen. Aleksandra Iwanowicza Lebiedzia, Sekretarza Rady Bezpieczeństwa w Rosji, stwierdzająca brak 84 tzw. walizkowych bomb atomowych (moc ładunku ok. 1 kt TNT), szybko zdementowana przez rząd rosyjski.
Czarny rynek materiałów promieniotwórczych według bazy Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA):
- 175 prób zdobycia/sprzedaży/przemytu materiałów nuklearnych;
- 201 prób zdobycia/sprzedaży/przemytu innych materiałów promieniotwórczych (medycznych, przemysłowych);
- niewielkie ilości uranu wzbogaconego lub plutonu – tylko w 18 przypadkach.
Przykładowe próby zdobycia materiałów jądrowych przez terrorystów:
- 1993 – świadek w procesie o zamachy na ambasady USA w Afryce: próba zakupu uranu o wartości 1,5 mln USD;
- listopad 1993 – kradzież 4,5 kg uranu wzbogaconego z magazynu stoczni okrętów podwodnych o napędzie atomowym w pobliżu Murmańska;
- wrzesień 1998 – współpracownik Bin Ladena aresztowany pod zarzutem usiłowania zdobycia uranu wzbogaconego;
- 1998 – domniemana próba zakupu 20 głowic jądrowych (o wartości 30 mln USD) od przedstawicieli narodu kaukaskiego zamieszkującego Czeczenię;
- kwiecień 2001 – seria spotkań talibów z bułgarskim biznesmenem w sprawie zakupu wypalonego paliwa jądrowego (wartości 200 tys. USD);
- listopad 2001 – gang turecki sprzedaje 1 kg wzbogaconego uranu (HEU).
Znane przypadki użycia broni radiologicznej:
- 1995 – mafia rosyjska zabija moskiewskiego biznesmena za pomocą radioaktywnego źródła umieszczonego w jego biurze;
- 1995 – czeczeńscy ekstremiści umieszczają „brudną bombę” zawierającą Cs-137 w Parku Ismaiłowskim w Moskwie (bez detonacji);
- 2006 – zatrucie rosyjskiego dysydenta Aleksandra Walterowicza Litwinienki radioaktywnym Polonem-210.
Skutki użycia broni radiologicznej mogą być bardzo poważne. Część osób może zostać ranna lub zginąć bezpośrednio w wyniki eksplozji (jeżeli mamy do czynienia z użyciem tzw. „brudnej bomby”). Kolejnym skutkiem jest narażenie osób znajdujących się w strefie skażenia na promieniowanie jonizujące. Osoby mogą zostać napromieniowane w różny sposób, obejmujący:
- zewnętrzną ekspozycję na czynnik promieniotwórczy,
- skażenie wewnętrzne poprzez wdychanie pyłu zawierającego promieniotwórczy izotop,
- skażenie ran odniesionych podczas wybuchu.
Ekspozycja na promienie jonizujące powoduje zmiany w organizmie żywym, co ma istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie człowieka. Ludzie, którzy przyjmą bardzo dużą dawkę promieniowania, mogą nawet umrzeć na skutek wystąpienia tzw. ostrej choroby popromiennej (ARS). Dodatkowo u osób narażonych na promieniowanie mogą rozwinąć się poparzenia popromienne.
Inny wpływ na zdrowie człowieka może obejmować skutki długoterminowe, które obejmują uszkodzenia DNA i w konsekwencji powstawanie chorób nowotworowych, jak również wystąpienie wad genetycznych u potomstwa.
Dodatkowym skutkiem użycia broni radiologicznej może być:
- skażenie środowiska;
- panika i stres psychiczny;
- wysokie koszty ratownictwa i usuwania skutków;
- skutki polityczne.
Promieniowanie jonizujące stwarza zagrożenie dla człowieka m.in. poprzez niemożliwość stwierdzenia go organoleptycznie. Jedynym sposobem ustrzeżenia się przed niebezpieczeństwem jest możliwość jego stwierdzenia, do czego służą urządzenia dozymetryczne.
Urządzenie umożliwia pomiar i rejestrację równoważnika dawki pochłoniętej oraz równoważnika mocy dawki, pochodzących od promieniowania gamma oraz od promieniowania neutronowego w otaczającym środowisku, w tym od skażeń powierzchniowych wywołanych opadem promieniotwórczym.
Zagrożenia asymetryczne mające na celu spowodowanie ofiar ludzkich, paniki, strachu, straty ekonomiczne w dobie sytuacji geopolitycznej panującej na Bliskim Wschodzie stanowią bardzo realne niebezpieczeństwo.
Celem każdego państwa jest dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego obywateli.
Akt terrorystyczny z zastosowaniem izotopów promieniotwórczych lub w obiekcie jądrowym wyczerpuje znamiona przytoczone w celu działania terrorystów.
Skomponowanie odpowiedniej struktury reagowania służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa na przedmiotowe zagrożenie daje możliwość zminimalizowania zagrożenia, a co za tym idzie, poprawienia bezpieczeństwa wewnętrznego kraju i jego obywateli. Należy zwrócić uwagę na kompatybilność poszczególnych instytucji, tzn. czy mechanizm instytucjonalny zazębia się w reakcji na zdarzenie opisane w pracy.
W przypadku braku incydentów o charakterze terrorystycznym RN ćwiczenia są niezbędnym elementem do przeprowadzenia „próby” skuteczności organów państwa w reagowaniu na podobne incydenty. Analiza uzyskanych wniosków obrazuje stan przygotowania państwa na akt terrorystyczny z uwzględnieniem słabych i mocnych stron.
Należy zauważyć, iż źródła promieniowania jonizującego będące w zastosowaniu w medycynie, przemyśle, są bardzo dobrą alternatywą pozyskania materiału dla terrorystów z racji niejednokrotnie ułatwionego dostępu, związanego z brakiem odpowiednich zabezpieczeń lub zaniedbaniem w nadzorze, wynikającym chociażby ze słabej kondycji finansowej zakładu, tudzież jego upadłości.
Przykładem może być zdarzenie, które miało miejsce w listopadzie 2013 roku na terenie Elektrowni Bełchatów, kiedy to ujawniono w wyniku inwentaryzacji brak dwóch źródeł promieniowania jonizującego wraz z pojemnikami osłonowymi. Zaginionym izotopem okazał się kobalt 60, którego przeznaczeniem było mierzenie poziomu popiołu w zbiornikach elektrowni. Dlatego też celem jednego z epizodów ogólnokrajowego ćwiczenia „Patrol 2015” był właśnie epizod Świerk.
Ćwiczenia te rozpoczęły się od wtargnięcia uzbrojonych napastników na teren NCBJ i użycia przez nich broni palnej oraz wzięcia pracowników Instytutu jako zakładników.
Po otrzymaniu informacji o zdarzeniu służba ochrony obiektu zaalarmowała oficera dyżurnego najbliższej jednostki policji. Jako pierwsze na miejsce zdarzenia zostały zadysponowane jednostki z Komendy Powiatowej Policji w Otwocku.
Po wstępnym rozpoznaniu sytuacji na miejscu zdarzenia w budynku wartowni zawiązano sztab kryzysowy. W tym czasie z KPP Otwock dotarły do NCBJ kolejne jednostki policji, które rozpoczęły zabezpieczanie terenu wokół miejsca zdarzenia.
W ciągu kolejnych minut sztab kryzysowy zadecydował, że niebezpieczeństwo skażenia substancjami promieniotwórczymi upoważnia dowodzącego akcją do zadysponowania sił Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.
Jako pierwsze na miejscu zjawiły się jednostki KP PSP Otwock oraz podległe mu jednostki OSP działające w ramach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Dodatkowo na miejsce zostały również skierowane 2 zespoły ratownictwa medycznego. Cały czas dojeżdżały kolejne jednostki policji podległe KPP Otwock.
Podczas trwania akcji terroryści nawiązali za pomocą telefonu komórkowego jednego z zakładników kontakt ze sztabem kryzysowym.
W tym samym czasie dowodzący akcją w porozumieniu z Dyżurnym Kraju Komendy Głównej Policji podjął decyzję o wysłaniu na miejsce jednostek bojowych oraz specjalistycznej jednostki CBRN Biura Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji. Dodatkowo na miejsce została również skierowana specjalistyczna jednostka ratownictwa chemiczno-ekologicznego – Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 6 z Komendy Stołecznej PSP.
W tym czasie KPP Otwock zabezpieczała teren i ustawiła w okolicy obiektu obserwatorów oraz strzelców, natomiast KP PSP Otwock rozpoczęła ustawianie ciągów dekontaminacyjnych na wypadek wystąpienia skażenia.
W trakcie tych działań została również przeprowadzona ewakuacja pracowników pobliskich budynków, które znajdowały się w potencjalnej strefie narażenia na skażenie.
Po około godzinie do obiektu przybyły siły Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP, których samochody z pojazdem opancerzonym na czele ustawiły się w strefie działań. Na miejscu pojawiły się również jednostki JRG 6, które rozstawiły swój specjalistyczny sprzęt do dekontaminacji.
Do rozpoznania sytuacji wysłany został specjalistyczny robot bojowy Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP, wyposażony w sprzęt wizyjny, jak również w sprzęt do detekcji promieniowania jonizującego.
Podczas trwania akcji w budynku zajętym przez terrorystów doszło do serii eksplozji, w wyniku czego robot rozpoznawczy wyposażony w czujniki promieniowania wykrył skażenie promieniotwórcze w okolicach obiektu. Po potwierdzeniu tych informacji dodatkowo przez robota JRG 6 dowodzący akcją podjął decyzję o szturmie sił Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP na obiekt, w którym znajdują się terroryści.
Należy w tym miejscu nadmienić, że funkcjonariusze Biura Operacji Antyterrorystycznych KGP mają odpowiednie przeszkolenie, jak również sprzęt umożliwiający im działanie w strefie skażenia czynnikami CBRN, w tym skażeniem promieniotwórczym.
Podczas akcji funkcjonariusze wdarli się do budynku, korzystając z wejścia od strony piwnic obiektu.
Podczas szturmu zakładnicy zostali odbici, a jeden z napastników został niegroźnie ranny.
Po zakończeniu akcji bojowej do działań przystąpili dozymetryści, którzy szczegółowo określili skażenie każdej osoby wychodzącej ze strefy działań.
Po stwierdzeniu skażenia zakładnicy, terroryści oraz funkcjonariusze BOA zostali poddani procedurze dekontaminacyjnej przez JRG 6 oraz KPP PSP Otwock.
Dla każdej z grup osób zostały rozstawione osobne ciągi dekontaminacyjne, napastnicy podczas całej procedury byli pod nadzorem funkcjonariuszy BOA.
Po zakończeniu procedury dekontaminacyjnej do działań mających na celu usunięcie skażenia został zadysponowany Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych, który jest jedyną instytucja w naszym kraju odpowiedzialną za usuwanie tego typu materiałów.
Tak zakończyły się ćwiczenia PATROL 2015 epizod Świerk, które okazały się bardzo dobrym przykładem potrzeby oraz zastosowania w praktyce kooperacji pomiędzy różnymi służbami w sytuacjach kryzysowych. Ćwiczenia te zostały również bardzo wysoko ocenione przez niezależnych obserwatorów z różnych instytucji państwowych.
